«جامعه، دولت و ایده شکاف قومی در ایران» تالیف «هادی سلیمانی قره‌گل» گزارش پژوهشی است که از سوی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر شده است. این اثر در حقیقت گزارش پژوهشی در رابطه با ایده شکاف قومی در ایران است و با توجه به همین موضوع به شکل موجز و در ۵۵ صفحه تدوین شده است. همانطور که نویسنده در مقدمه این اثر اشاره می‌کند این نوشتار بیش از هر چیز تلاش می‌کند تا ایده شکاف قومی در ایران را واکاوی کند.

به گزارش ایبنا، نویسنده به درستی اشاره می‌کند که در خصوص امر قومی در ایران ما عموما با نوعی هراس اخلاقی گسترده و عمیق رو به رو هستیم که قائل به مسئله‌مندی قومیت برای تمامیت جامعه و هویت جمعی ایرانیان است. بنا بر همین هراس، امر قومی در ایران می‌تواند محمل یا محلی برای ظهور شکاف اجتماعی یا سیاسی باشد که انسجام و تمامیت جامعه را به مخاطره بیاندارد. نویسنده این گزارش می‌کوشد به شکل تحلیلی با این هراس برخورد کند و به این ترتیب واکاوی انتقادی ایده شکاف قومی را دنبال می‌کند.

نویسنده برای پیشبرد هدف خود به طرح پرسش‌هایی در رابطه با ایده شکاف قومی پرداخته است که از جمله آن می‌توان به نحوه برخورد علوم اجتماعی در ایران با ایده شکاف قومی و پیامدهای نظری و مفهومی این ایده برای علوم اجتماعی کشور اشاره کرد. او در ادامه و برای پاسخ به این پرسش‌ها ابتدا تلاش می‌کند ضمن بازخوانی مفهومی قومیت و رابطه دوگانه آن با ملت به نحوه سنخ‌بندی علوم اجتماعی با مفهوم ملی‌گرایی با توجه به زمینه تاریخی این امر در یک سده گذشته نیز بپردازد. او البته برای کار خود پیش‌فرضی نیز مشخص کرده که در مقدمه آن را این طور توضیح می‌دهد:«با توجه به توفق ایدئولوژی ملی‌گرایی در ادبیات مطالعات قومی در ایران، این پیش‌فرض برای متن حاضر وجود دارد که فهم امر قومی در ایران بدون درگیری نظری با پروژه دولت-ملت سازی و میل نهادمند و هژمونیک برای دست‌یابی به ادغام اجتماعی-سیاسی امکان‌پذیر نخواهد بود و بر همین اساس، شکاف قومی پیش از آنکه درون منطق اجتماعی قرار بگیرد، بخشی از پرابلماتیک امر سیاسی(و در واقع قدرتمند کردن آن) است».

در حقیقت این پژوهش، اهداف دوگانه‌ «مرور نظام‌مند داده‌ها و آمار موجود از طریق تحلیل ثانویه طرح‌های اجتماعی- فرهنگی ملی برای تحلیل وضعیت انسجام یا شکاف قومی در ایران» و «تحلیل انتقادی جایابی امر قومی در صورت‌بندی اجتماعی ایران از طریق بررسی امکان‌بخشی یا ممتنع‌کردن مفهوم جامعه (امر اجتماعی) توسط آن» را دنبال می‌کند. نویسنده در پی تحقق این اهداف، از برخی پروژه‌ها و تحقیقات ملی که در قالب پیمایش صورت گرفته ازجمله پیمایش «سنجش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان (موج‌های ۸۰، ۸۲ و ۹۵)» و «سنجش سرمایه اجتماعی (موج‌های ۸۳، ۹۳و ۹۶)» نیز بهره گرفته است.

نویسنده با اشاره به این تحقیقات و مرور ادبیات این موضوع در نتیجه‌گیری گزارش تاکید می‌کند که ایده شکاف قومی به عنوان مقوله ایدئولوژیک بیش از آنکه تبیین کننده یا راهنمای تحلیل وضع موجود باشد خود نیازمند تبیین و تعیین ارتباط با صورت‌بندی اجتماعی ناظر به آن است. در بخشی از این نتیجه‌گیری می‌خوانیم: «همان‌گونه که اشاره شد و با توجه به موارد تاریخی و رخدادهای امنیتی، به نظر می‌رسد مفهوم امر قومی یا به صورت دقیق‌تر مسئله قومی که در قالب نوعی شکاف یا فاصله از سرزمین نمودار می‌شود، حداقل به لحاظ تاریخی در ارتباط با امر سیاسی و به طور ویژه برساخت واقعیت خیالینی از ملت مبتنی بر مولفه‌های رمانتیک و داستان‌سرایان نضج گرفته است. توجه به این نکته از این حیث اساسی است که فهم سیاسی و در ارتباط با دولت-ملت و برملا کردن سویه‌های ایدئولوژیک آن، مانع از فرو رفتن در ورطه «این همانی جامعه و دولت» از طریق اجتماعی تلقی کردن مسئله یا امر قومی می‌شود.»

نویسنده در نهایت پیشنهاد خود را این طور بیان می‌کند:«در نهایت متن حاضر از طریق دعوت به نظریه اجتماعی پیشنهاد می‌کند که بر خلاف منطق موجود، «صورت بندی شکاف و تنش قومی ناظر به درون جامعه» امر قومی و شکاف برساخته ناظر بر آن به رژیم حقیقت اصلی آن یعنی ملی‌گرایی برگردانده شود و در قالب بخشی از منطق ساز و کار ملت بودگی تبیین گردد.»