تغییرات اجتماعی برنامه‌ریزی‌شده شکل منقح و سازمان یافته قصد و نیت تمام مصلحان و رهبران اجتماعی است. رهبران و مصلحان اجتماعی با شناخت نابسامانی موجود و فاصله از جامعه ایده‌آلی که در ذهن خود سراغ دارند، درصدد تغییر جامعه و حرکت دادن آن از وضع موجود به وضع مطلوب هستند.[1]رهبر معظم انقلاب نیز به عنوان  یک رهبر و مصلح اجتماعی با عنایت به وضع موجود نظام جمهوری اسلامی ایران و شناخت و  احاطه به آن، با صدور بیانیه گام دوم در سال 1397 ضمن فراخوانی جوانان، به عنوان  مخاطب اصلی بیانیه، برای رسیدن به آرمان بزرگ انقلاب که ایجاد تمدن نوین اسلامی و  آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظمی(عج) است، با ارائه توصیه‌هایی به آنها پیمودن  مسیر از وضع موجود به وضع مطلوب را هموار نموده‌اند. از بعد دیگر،  بیانیه گام دوم ضمن اینکه یک تغییر اجتماعی برنامه‌ریزی شده است، در پی ایجاد  تغییرات اجتماعی از پائین نیز است. 

    لاور (1373)[2]معتقد است تغییرات اجتماعی در  جوامع به دو صورت به وقوع می‌پیوندد:

    تغییر اجتماعی از بالا

 تغییر اجتماعی از پایین

 کارگزاران تغییر اجتماعی از بالا، نخبگان حاکمیتی هستند. در واقع این نوع تغییر اجتماعی بیشتر اصلاح است و باید اظهار کرد که نخبگان حاکمیتی عمدتا موافق تغییر نیستند و معمولاً در برابر اصلاح جزئی هم مقاومت می‌کنند چه برسد به اینکه بخواهند تغییر ساختاری در جامعه ایجاد کنند. در مقابل، کارگزاران تغییر اجتماعی از پایین، جوانان هستند. در واقع این نوع تغییر اجتماعی، انقلاب است. یعنی در جوامعی که جوانان کارگزار تغییر قرار می‌گیرند، آن جوامع معمولاً تغییرات و تحولات ساختاری را تجربه می‌کنند و این جوانان هستند که با ورود به صحنه و فشار از پایین می‌توانند نخبگان حاکمیتی را مجبور به پذیرش تغییرات ساختاری کنند.

با توجه به اینکه مقام معظم رهبری در بیانیه، رکود و خموشی انقلاب اسلامی را به عنوان یکی از مسائل اجتماعی در گام دوم انقلاب مطرح می‌نمایند و از سوی دیگر در همین بیانیه اشاره دارند که چالش درونی این انقلاب عیوب ساختاری و مدیریتی است، قاعدتاً نظریه نظام انقلابی را به عنوان راهکار علاج این مسائل و چالش‌ها می‎دانند، چرا که به واسطه این نظریه، همواره جوانان که مخاطب اصلی بیانیه گام دوم هستند از سوی ایشان تشویق به جوشش انقلابی شده و مجوز پیگیری تغییرات عیوب ساختاری و نظارت و کنترل بر ضعف‌های مدیریتی نظام انقلاب اسلامی را از پایین دریافت کرده‌اند.  اما بایستی توجه کنیم که وقوع این امر منوط به ایجاد حرکت‌های مردم‌پایه در بین جوانان کشور است. حال سوال اساسی این است که چگونه حرکت‌های مردم پایه در بین جوانان به جنبش و پویش می‌افتند؟ آیا باید منتظر باشیم خود به خود به وجود بیایند و یا قابلیت سازمان‌دهی دارند ؟ آیا در حوزه‌های مختلف می‌تواند ایجاد شود یا فقط در یک حوزه ؟

آنچه که ضرورت دارد بدانیم این است که حرکت‌های مردم‌پایه هرگز با دستور و بخشنامه و... به وجود نمی‌آیند، اینگونه حرکت‌ها، ایده‌آلی هستند که تمامی حکومت‌های آزادی‌خواه در سرتاسر جهان آرزوی آن را دارند چرا که مشارکت و حمایت مردمی اصلی‌ترین سرمایه یک حکومت‌ آزادی‌خواه محسوب می‌شود و لذا اگر یک حکومت بتواند اینگونه حرکت‌ها را برای حمایت از برنامه‌های خویش ایجاد کند به سرعت پیش خواهد رفت. حرکت‌های مردم‌پایه در هر چهار حوزه اصلی فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه و همچنین در بستر عمومی جامعه و سازمان‌ها و نهادها می‌توانند به وجود بیایند. ولیکن بایستی آگاه بود که تنها درصورتی می توانیم حرکت‌های مردم‌پایه را ایجاد و سازماندهی کنیم که بتوانیم درک کنیم که حرکت‌های مردم‌پایه چگونه ایجاد می‌شوند. یعنی برای اینکه بتوانیم چنین حرکت‌هایی ایجاد کنیم لازم است که حرکت‌های مردم پایه را که در جامعه به وجود آمده و یا می‌آید مورد مطالعه و تحلیل قرار دهیم تا با شناخت و تحلیل عناصر ، سازه‌ها ، ساز و کار آن و... بتوانیم این حرکت‌های مردم پایه را ایجاد کنیم. لذا اگر به دنبال پیگیری و عملیاتی‌شدن منویات بیانیه گام دوم در کشور هستیم از مقدمات ضروری راهبردی آن این است که شناخت عمیقی از «حرکت‌های مردم‌پایه» داشته باشیم. چیستی این حرکت‌ها، دسته‌بندی آنها، سطح‌بندی آنها، نحوه تعامل و مواجهه و سیاستگذاری آنها و غیره بسیار حیاتی و ضروری است، و این ضرورت آن اندازه مهم است، که لازم است یک «مرکز مطالعات حرکت‌های مردم‌پایه» ایجاد شود.

این مرکز بایستی درباره چگونگی سازماندهی اجتماعی حرکت‌های مردم‌پایه تحقیق کرده و استراتژی‌ها‌، تاکتیک‌ها‌، روش‌ها و تکنیک‌هایی را ارائه ‎دهد که اعضای جامعه بتوانند با استفاده از آنها اقدامات جمعی را در پاسخ به مشکلات، امیدها، نگرانی‌ها، چشم‌اندازها و رویاهای آینده بهتر که ناشی از شرایط روزمره است، انجام دهند؛ این مرکز بایستی سازماندهی  حرکت‌های مردم‌پایه را تعریف کرده و جنبه‌های اصلی این فرایند را با بیان اصول و اهداف اساسی ترسیم نماید و ضمن ارائه عرصه‌های سازماندهی، رویکردهای آن را مشخص کند؛ این مرکز مدل‌ها و روش‌های سازماندهی برای ساخت عاملان موثر در توانمندسازی جمعی را ارائه و رهنمودهایی را برای انتخاب موضوعات ارائه داده و عناصر یک پویش موفقیت‌آمیز را بررسی نماید وهمچنین نقش اعضاء، رهبران و سازمان دهندگان را بررسی ‌کند و بر فعالیتهای مداوم مانند جذب نیرو، جلسات و کنش‌ها، توسعه مدیریت، اقدام پژوهی، مذاکرات، روابط مطبوعاتی، لابی‌گری و کار با گروه‌های دیگر تمرکز نماید. این مرکز در کل بایستی طیف گسترده‌ای را شامل شود؛ از بحث در مورد اصول ریشه‌ای برای توسعه و اعمال قدرت جمعی گرفته تا نکات خاص برای روش‌ها و تکنیک‌های سازماندهی موثر.

   البته در آخر باید گفت که چنین مرکزی فقط ضرورت راهبردی  پیاده کرده منویات بیانیه گام دوم در کشور نیست بلکه دولتی که شعار آن مردم محوری  است نیز به آن نیاز دارد و بیشتر از این دولت، انقلابی که به فرموده مقام معظم  رهبری در بیانیه گام دوم«بزرگرترین و مردمی‌ترین انقلاب عصر جدید»  است، ضرورت دارد برای پیشرفت اهداف خویش ضمن شناخت حرکت‌های مردم‌پایه بتواند این حرکت‌ها را برای رسیدن به آرمان‌های خود در همه بخش‌ها ایجاد کند. در انتها باید گفت کمک به ایجاد حرکت‌های مردم‌پایه حتی در  قرآن کریم نیز مورد اشاره قرار گرفته شده است، وقتی که پای استقرار عدالت در آیه  25 سوره مبارکه حدید [3]  به میان می‌آید. نكته جالب در این آیه شریفه جمله «ليقوم الناس بالقسط» است كه اشاره  به حرکت‌های مردم‌پایه و خود جوش دارد، نمى‏فرمايد که «هدف اين بوده كه انبياء انسان‌ها  را وادار به اقامه قسط كنند ، بلكه مى‏گويد : هدف اين بوده كه مردم مجرى قسط و عدل  باشند ! آرى مهم اين است كه مردم چنان ساخته شوند كه خود مجرى عدالت شوند و اين  راه را با پاى خويش بپويند»

[4].

پی‌نوشت‌ها

[1] -  جوادی یگانه، محمد رضا و عباسی لاخانی، مهدی(1380). تغییرات اجتماعی برنامه‌ریزی  شده. اداره کل تحقیق و توسعه صدا

[2]- لاور، رابرت اچ(1373).  دیدگاه‌هایی درباره دگرگونی اجتماعی. مترجم: کاووس سید امامی.

[3] - لَقَدْ أَرْسلْنَا رُسلَنَا بِالْبَيِّنَتِ وَ أَنزَلْنَا  مَعَهُمُ الْكِتَب وَ الْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاس بِالْقِسطِ وَ أَنزَلْنَا الحْدِيدَ  فِيهِ بَأْسٌ شدِيدٌ وَ مَنَفِعُ لِلنَّاسِ وَ لِيَعْلَمَ اللَّهُ مَن يَنصرُهُ وَ  رُسلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِىٌّ عَزِيزٌ

[4] - تفسير نمونه ج 23 ص :373