هم‌اندیشی استادان علوم اجتماعی و پژوهشگران و صاحبنظران فرهنگی حوزه افغانستان، به همت پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و به میزبانی نماینده ویژه رئیس جمهور در امور افغانستان، در تاریخ دوشنبه ۳۱ مرداد ۱۴۰۱ در دفتر مطالعات وزارت امور خارجه برگزار شد.

در این هم‌اندیشی، پژوهشگران حوزه مطالعات فرهنگی و اجتماعی افغانستان دیدگاه‌های خود را درخصوص مهاجران افغانستانی و لزوم شناخت مسائل آنان و ارتقای سیاستگذاری در این زمینه بیان کردند.

 در ابتدای این نشست، حسن کاظمی قمی، نماینده ویژه رئیس جمهور در امور افغانستان با اشاره به مشترکات فرهنگی و تمدنی ایران و افغانستان، مسأله افغانستان را یکی از مسائل استراتژیک برای جمهوری اسلامی بیان کرد و افزود: مشترکات فرهنگی و دینی دو ملت ایران و افغانستان و نیز رابطه کهن تاریخی و منافع مشترک دو ملت، سرمایه ارزشمندی است که باید مورد توجه قرار گیرد و رابطه‌ای فراراهبردی ایجاد کند. این دو ملت به‌رغم تلاش دشمنان باید نقشه جامعی از همکاری داشته باشند. وی با تأکید بر اینکه باید به مسأله مهاجران افغانستانی نگاه جامعه‌شناسانه داشته باشیم افزود: متأسفانه در این سال‌ها، به مسائل اجتماعی مهاجران افغانستانی کمتر توجه کرده‌ایم. باید بدانیم چگونه می‌توانیم سرمایه مشترک دو ملت را در روابط بین دو کشور وارد و با خُدعه دشمن مقابله کنیم.

نماینده ویژه رئیس جمهور در امور افغانستان تصریح کرد: هر تهدیدی علیه افغانستان تهدیدی علیه ایران است و برعکس. از زمان حاکمیت طالبان، تلاش دشمن این بوده که بین ما و طالب درگیری ایجاد کند. آمریکایی‌ها تلاش می‌کنند در افغانستان بی‌ثباتی ایجاد کنند تا کشورهای دیگر از ظرفیت‌های افغانستان بهره‌برداری نکنند.

کاظمی قمی ابراز امیدواری کرد که با همفکری و همکاری پژوهشگران و صاحبنظران علوم اجتماعی بتوان مسائل اجتماعی حوزه افغانستان را مطالعه کرد و از آن در سیاستگذاری‌‌ها بهره گرفت.

در ادامه، رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات نیز با اشاره به غفلت توجه به مسائل افغانستان، گفت: نگاه ما به مسائل افغانستان در سالهای اخیر بیشتر از منظر سیاسی و امنیتی بوده و این موجب شده مسائل فرهنگی این حوزه به حاشیه رود. قاسم زائری به برخی تحقیقات و پژوهش‌های انجام‌شده درخصوص مسائل افغانستان در دانشگاه تهران و برخی مراکز تحقیقاتی اشاره کرد و افزود: با توجه به مشترکات تاریخی دو ملت ایران و افغانستان، و حضور گسترده مهاجرین افغانستانی در ایران، و لزوم بازبینی در رویکردها و نگرش‌ها به «مسالة افغانستان» پس از تحولات یکسال اخیر این کشور، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با همکاری معاونت فرهنگی نماینده ویژه رئیس جمهور در امور افغانستان، تلاش می‌کند تا از منظر علوم اجتماعی به مسائل این حوزه بپردازد واین جلسه آغازی است برای این امر.

در ادامه این نشست، هر کدام از حاضران با توجه به اشتراکات زبانی، فرهنگی و اجتماعی دو ملت ایران و افغانستان و نیز تجربه حضور افغانستانی‌ها در ایران طی چهار دهه اخیر به ارائه دیدگاه‌های خود پرداختند. 

آنها با اشاره به نقاط ضعف سیاستگذاری‌ها در حوزه افغانستان و سازمان‌یافته‌نبودن برخورد با مهاجران افغانستانی در ایران به نکات مهمی اشاره کردند ازجمله:

لزوم ایجاد مرکز افغانستان‌شناسی در ایران، لزوم به‌کارگیری نخبگان و استادان دانشگاهی افغانستانی مهاجر در ایران در نظام دانشگاهی کشور، پرهیز از نگاه سیاسی و امنیتی به مهاجران و توجه به مسائل اجتماعی و فرهنگی مهاجران، لزوم تأسیس مرکز مطالعات پناهندگان، ایجاد فرصت کسب  علم و دانش برای علاقه‌مندان افغانستانی، ایجاد سازمان ملی مهاجرت، لزوم تغییر نگاه موقتی به مهاجران به نگاه مزیت‌ساز، ساماندهی طرح سرشماری جمعیت افغانستانی در ایران، لزوم تقویت منابع آموزشی و درسی ایران درخصوص تشویق به بازگشت مهاجران، کارآمدی گفتمان علوم اجتماعی در کاهش فاصله اجتماعی میان دو ملت ایران و افغانستان، لزوم توجه به وضعیت فرهنگی و اجتماعی مهاجران افغانستانی در یکی دو سال اخیر، توجه به ویزای اقامت علمی برای اندیشمندان افغانستانی، سرمایه‌گذاری روی شریان‌های اقتصادی و حضور فعال در بازار افغانستان، لزوم ساماندهی اقتصادهای خُرد میان مهاجران افغان، سرمایه‌گذاری روی آموزش، زبان و زنان افغان به عنوان موضوعات ریشه‌دار در صحنه متغیر افغانستان، توجه به فرهنگ مهاجرت در جامعه افغانستان و شناخت بیشتر مهاجران افغانستانی، لزوم سیاستگذاری مشخص در حوزه افغانستان با هدف به‌کارگیری ظرفیت‌های جامعه افغانستان و حذف احساس تبعیض و طردشدگی، توجه به خاستگاه قومی افغانستانی‌ها در مواجهه آنان با ایران و ایرانی، توجه به نقش نخبگان افغانستانی در حفظ میراث مشترک دو ملت و پیوند میان یکدیگر، لزوم توجه نظام اجرایی کشور به تحقیقات انجام‌شده درخصوص افغانستان و مهاجران افغانی و به‌کارگیری توصیه‌های ارائه‌شده در این تحقیقات، لزوم تصحیح رفتار پلیس با مهاجران غیرقانونی، استخراج سیاست دیگر کشورها به‌ویژه کشورهای همسایه افغانستان درخصوص مواجهه آنها با مهاجران، راه‌اندازی دوره‌های آموزشی آزاد با هدف استفاده از ظرفیت علمی نخبگان افغانستانی، اصلاح نگرش ایرانیان به مهاجران افغانستانی با هدف ایجاد فرصت‌های درهم‌آمیزی فرهنگی، به اشتراک گذاشتن تحقیقات انجام‌شده درخصوص مهاجران افغانستانی.

در پایان این هم‌اندیشی نماینده ویژه رئیس جمهور در امور افغانستان ضمن استقبال از پیشنهادها و ایده‌های مطرح‌شده تأکید کرد باید نگاه فرصت‌محور به مهاجران افغانستانی داشته باشیم و سازمان ملی مهاجرت قرار است با این نگاه فعالیت کند.

در این نشست مقرر شد جلسات کاربردی در این زمینه با همکاری پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات ادامه یابد به‌گونه‌ای که خروجی آن مورد استفاده دولت قرار گیرد.

استادان افغانستانی حاضر در این هم‌اندیشی عبارتند بودند از: سید عسکر موسوی (استاد جامعه‌‌شناسی سیاسی افغانستان، مدرس دانشگاه آکسفورد و مشاور وزیر اسبق علوم افغانستان)،  امان الله فصیحی (دانش‌آموخته دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه تهران- استاد دانشگاه کاتب افغانستان و مشاور ارشد رئیس جمهور در امور فرهنگی و منابع بشری)، محمدحنیف طاهری (دکتری اندیشه اجتماعی متفکران مسلمان، محقق عرصه افغانستان‌پژوهی و استاد دانشگاه)، محمد علی جوادی (معاون فرهنگی دانشگاه بامیکا بامیان، استاد دانشگاه، رئیس نمایندگی بنیاد اندیشه در بامیان)، محمد امین مبلغ (معاون علمی دانشگاه پیام، استاد دانشگاه، معاون استاندار استان میدان و غزنی و فعال اجتماعی)

استادان و حاحبنظران ایرانی حاضر در این نشست نیز عبارتند بودند از: غلامرضا جمشیدی‌ها(جامعه‌شناس، استادتمام دانشگاه تهران، رئیس دانشکده علوم اجتماعی)، حسین میرزایی (انسان‌شناس، هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی)،  رسول صادقی (جمعیت‌شناس، دانشیار دانشگاه تهران)، ماندانا تیشه یار(دکترای روابط بین‌الملل، هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی)، محمدجلال عباسی شوازی (جمعیت‌شناس، استادتمام دانشگاه تهران)، آرش نصر اصفهانی(جامعه‌شناس، دانش‌آموخته دانشگاه تهران)، رز فضلی (هیأت علمی پژوهشکده فرهنگ‌پژوهی دانشگاه علامه طباطبایی)، جبار رحمانی (مردم‌شناس، هیأت علمی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی)، علی انتظاری (جامعه‌شناس، رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی)، سعید طاووسی مسرور (دکتری تاریخ اسلام از دانشگاه تهران، هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی)، محمود ذکاوت (دکتری تاریخ تشیع دانشگاه ادیان و مذاهب)، محسن اسلام‌زاده (مستندساز)، مرتضی ولی‌نژاد (دکتری علوم اجتماعی دانشگاه تهران) و مصطفی اسدزاده (دکتری سیاستگذاری فرهنگی، عضو پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات)

عکسها از: مهدی شاه‌محمدی