نشست «سه‌شنبه‌های گفتگوی فرهنگی» ستاد عالی  کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد برگزار شد

در هدفگذاری کلی برنامه تحول وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت دوازدهم، مقوله «گسترش گفتگوهای فرهنگی» مورد توجه قرار گرفته است. در مسائل 9 گانه برنامه تحول وزارتخانه، از یک سو، بر مسئله «فقدان گفتگوهای سازنده و فراگیر» تصریح شده و از سوی دیگر مسئله «نقش کمرنگ اهالی فرهنگ و هنر، صاحب‌نظران و مؤسسات و گروه‌های عرصه فرهنگ» مورد توجه قرار گرفته است. حاصل برایند این دو مسئله این سوال را پیش‌رو قرار داد که چگونه می‌توان گفتگوهای فرهنگی را به مدد بهبود سیاستگذاری و تصمیم‌گیری در عرصه فرهنگ و هنر فرا خواند؟

بر این اساس، طرح عملیاتی نخست در کلان برنامه گفتگوهای فرهنگی، با هدف «تقویت نقش‌ها، فعالیت‌ها و تصمیم‌های حاکمیتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از رهگذر گفتگوهای فرهنگی» طراحی و وارد مرحله اجرا شده است. در این طرح، گفتگوهایی در سه سطح تعریف شده است که سطح دوم آن گفتگوهای ده سازمان و معاونت‌های تابعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با صاحبان فکر و اندیشه و تجربه است. مقرر است این گفتگوها روزهای سه‌شنبة هر ماه و با عنوان «سه‌شنبه‌های گفتگو» برگزار شود.

نشست «سه‌شنبه‌های گفتگوی فرهنگی» ستاد عالی کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد، با محوریت «تقویت امتداد اجتماعی مساجد» و با موضوع «سازوکارهای احیای کارکردهای اجتماعی مساجد» روز سه‌شنبه مورخ 20/6/97 در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، برگزار شد.

در این نشست، حجت الاسلام و المسلمین دکتر حبیب رضا ارزانی، حجت الاسلام و المسلمین روحانی‌نژاد، حجت الاسلام و المسلمین ابوالحسن نواب، حجت الاسلام و المسلمین تقی قرائتی، حجت الاسلام و المسلمین احسان رضایی، حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمود متوسل، حاج محمود لولاچیان، سید محمدعلی امین‌جواهری، حاج اکبر حجازی، دکتر سید احمد زرهانی، دکتر محمود مظفر، دکتر محمدعلی خواجه پیری، و محمدعلی موظف رستمی شرکت کردند.

در ابتدای این جلسه حجت الاسلام  دکتر ارزانی، مشاور وزیر و دبیر ستاد عالی کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور با اشاره به اینکه مساجد از همان ابتدای انقلاب کارکردهای متنوع و متکثری داشتند به فعالیت نهادهای مختلفی اعم از نهادهای مدنی، مؤسسات خیریه، شهرداری ها پرداخت و گفت: سوال این است که آیا درحال حاضر امتداد کارکرد اجتماعی مساجد، ضرورت دارد یا خیر؟ و اگرضرورت دارد با چه سازوکاری می توان وارد شد؟ وی در ادامه اظهار داشت که از طریق کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد و با بهره‌گیری از ظرفیت‌های عظیمی که در این زمینه وجود دارد، همچنین طی یک همگرایی با نهادهای دیگر می توان در این عرصه به صورت توانمندتر عمل کرد.

 درمقدمه بحث دکتر ارزانی به موارد زیر اشاره کردند:

با توجه به وجود نگاه مقابله با هجمه غرب از همان ابتدای انقلاب و در راستای فرمایش امام که مساجد سنگر هستند، شکل دادن فعالیت‌های ارزشمند در قالب فرهنگ و هنر و جذب کودکان و نوجوانان به این عرصه ضروری به نظر می‌رسید.

 از همان ابتدای انقلاب مساجد کارکردهای متنوع و متکثری داشتند و درعرصه‌های آموزشی، تربیتی، اجتماعی و... فعال بودند. سال 1371 کانون‌های فرهنگی هنری مساجد شکل گرفتند که در حال حاضر این نهاد پس از گذشت حدود 26 سال در جایگاه بسیار ارزشمندی است. باتوجه به فعالیت نهادهای مختلف در عرصه‌های اجتماعی مثل نهادهای مدنی، شهرداری‌ها و مؤسسات خیریه، آیا درحال حاضر امتداد کارکرد اجتماعی مساجد که از زمان نبی مکرم اسلام شروع شده، ضرورت دارد یا خیر؟ که اگر ضرورت دارد با چه سازوکاری می توان وارد شد؟ دکتر ارزانی اظهار داشتند که از طریق کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد و با بهره‌گیری از ظرفیت‌های عظیمی که در این زمینه وجود دارد، و نیز از طریق همگرایی با نهادهای دیگر در این عرصه می‌توان به صورت توانمندتر عمل کرد.

مهمترین موضوعاتی که  در این نشست پیرامون کارکرد اجتماعی مساجد مطرح گردید به این شرح است:

- تغییر شرایط دینی و فرهنگی جامعه در سال 71 و مشاهده گسست کودکان و نوجوانان از فضای دینی و انقلابی جامعه در برهه پس از جنگ منجر به ایجاد نوعی تحلیلی آسیب‌شناسی از کارکرد اجتماعی مساجد شد که این تحلیل منجربه ایجاد ایده تشکیل کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد شد تا در قالب یک عنوان جدید (فرهنگی و هنری) و با یک پیوند جدید بتوان نوجوانان و جوانان را مجدداً جذب کرد.

- مدت 26 سال از تأسیس کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد گذشته است و بهتر است که یک ارزشیابی از عملکرد و دستاوردهای آن در این مدت وجود داشته باشد و اگر احیاناً بازنگری و تجدیدنظری در آن لازم است، اعمال گردد.

- مساجد باید یک مغز متفکر فرهنگی داشته باشند یا در قالب یک نفر یا در قالب یک کارگروه که باید به عنوان قوه مقننه مسجد عمل کنند.

- ضرورت بازنگری در رابطه بین مساجد و مدارس و طراحی درست آن با ایجاد یک تفاهم‌نامه بین مدیر مدرسه و امام جماعت.

- برگزاری مسابقات فرهنگی، هنری، ورزشی و... در مساجد و لزوم ارزیابی آن در کنار کارکرد اصلی و عبادی و سنت حاکم بر مساجد.

 - اعطای نشان نماز به دانش‌آموزان و ایجاد این احساس در کودکان و نوجوانان که به یک تشکل و یک سازمان وابستگی و تعلق دارند که از این طریق و با پرورش حس تعلق آنها به جمع، مبنا و سنگ بنایی برای ورود آن‌ها به تشکل و سازمان‌های دیگر در آینده فراهم می‌شود.

- تدارک آرایش فیزیکی مساجد متناسب با نیازهای کودکان و نوجوانان مثل تهیه سایز صندلی‌های متناسب با کودکانی که در معیت پدر و مادر خود وارد مسجد می‌شوند و در برنامه‌های فرهنگی شرکت می‌کنند.

- آموزش خادمان مساجد با توجه به اهمیت بحث روانشناسی کودکان و نوجوانان و طرز برخورد صحیح  با آنها که دچار دلزدگی از فضای مساجد نشوند.

- برگزاری جشنواره مساجد فعال فرهنگی در سطوح گوناگون و اهمیت بررسی و رصد فعالیت‌های فرهنگی، هنری، اجتماعی و...آنها جهت بهتر دیده شدن آنها در این عرصه.

- حفظ ساختار مردمی مساجد: مسجد همواره متعلق به مردم بوده که همواره تلاش کرده‌اند با ذوق و سلیقه و کمک‌های خودشان آن را اداره کنند. استمرار کمک‌های بی‌منت و بی دخالت این انتظار را ایجاد می‌کند که وزارت ارشاد نقش تصدی‌گری نداشته باشد.

- لزوم تربیت اجرایی امام جماعت و تأکید بر عمل اجرایی نه صرفاً عمل بیانی؛ یعنی پیش از دیگران ابتدا خود به آنچه می‌گوید عامل باشد.

- سه عنصر کلیدی شامل مسجد، هیأت و جلسات خانگی، که در پیروزی انقلاب نقش اساسی داشتند بعد از انقلاب با یک بی‌وفایی مواجه شدند و با اینکه نهادهای دیگری مثل فرهنگسراها به وجود آمدند به دلیل عدم توجه به مساجد دچار ضرر و خسران شدیم.

- نظام‌نامه‌ای جهت معرفی و تعیین مساجد طراز، مطابق با خواسته‌های مقام معظم رهبری و در راستای فرمایشات امام راحل تهی شد. براین مبنا یک مسجد در مرکز هر استان و نیز یک مسجد در هرمنطقه که مجموعا 60 مسجد در کل کشور را شامل می‌شود، به‌عنوان مساجد طراز در دستور کار قرار گرفت. مطابق این نظام‌نامه، برنامه‌های این مساجد شامل برنامه‌های خارجی و برنامه‌های داخلی می شود. زیرنظر گرفتن 10 مدرسه توسط امام جماعت و به عبارتی تعیین مدارس امین و ایجاد پیوند با آنها از جمله برنامه‌های خارجی و تعیین کرسی‌های تفسیر قرآن، شرح صحیفه سجادیه، شرح نهج البلاغه و ... از جمله برنامه‌های داخلی این مساجد هستند.

- حذف نهادهای با کارکرد اجتماعی به بهانه تقویت این بعد در مساجد کار اشتباهی است،چراکه آنها نیز مخاطبان خاص خود را دارند و لزوماً با حذف این نهادها مخاطبانشان هم به مساجد کشیده نمی شوند.

- مساجد کارکرد اجتماعیشان را از دست ندادهاند بلکه افرادی که کارکرد اجتماعی داشتند از مسجد جدا شدند ومسجد از حضور آنها خالی شده است. لذا لزوم سامان دادن حل مشکلات اجتماعی مردم در مساجد؛ مثلاً در زمینه ازدواج کسانی می توانند در مسجد با در اختیار داشتن لیست دختران و پسران خوب و علاقه‌مند به ازدواج به عنوان واسط عمل کنند. یا در زمینه طلاق امکان آوردن مشاوران و متخصصانی در فضای مسجد مهیا شود.اعتیاد، کار و اشتغال، مشکلات مالی و... از جمله موارد دیگر هستند که همگی درراستای تقویت کارکرد اجتماعی مساجد می توانند عمل کنند.

- کمیه امداد با اینکه افراد زیادی را تحت پوشش قرار داده، هیچ ارتباطی بین آن افراد و مساجد محل برقرار نشده است. کمک به نیازمندان باید از طریق مساجد محل صورت گیرد که این نوع نگاه به مساجد هم از حیث ترتیب دادن کمک و انفاق است و هم تقویت جایگاه اجتماعی مساجد.

- همه بخشهای مسجد اعم از هیأت امنا، بسیج، خیریه و... رسالتهایی دارند ولی همه آن ها با مساجد تطابق ندارند، به عبارتی در مساجد کثرت عناوین داریم ولی بهتر است همه این بخشها معین مسجد و معین امام جماعت باشند و با لحاظ کردن نظر او در تمامی موارد عمل کنند.

- باتوجه به تزلزل کارکرد اصلی و اولیه مساجد و خالی شدن مساجد از حضور مردم، نمی توان برتقویت کارکرد اجتماعی آن تمرکز کرد. به عبارتی اگر کارکرد اصلی مسجد حل شود، کارکردهای دیگرش نیز حل خواهند شد.

- مسجد صرفاً برای عبادت نیست، مساجد باید همانند ادارات از 8 صبح تا 4 بعدازظهر با تدارک دیدن برنامههای مختلف کار و فعالیت کنند.

- تعیین کارکرد مشخص برای مسجد توهین به مساجد است؛هیچ کارکردی را نمیتوان برای مساجد تعیین کرد، چراکه مساجد کارکردهای خودشان را به طور طبیعی دارند. اصل و ملاک اصلی حضور یافتن مردم با هرسن و با هر شغلی در این مکان است تا عادت و تمرینی برای حضور بیشتر باشد.

تهیه گزارش از: فریبا رضایی(کارشناس روابط عمومی)

گزارش تصویری