پانزدهمین جشنواره پژوهش فرهنگی سال- 1397

خوشحالم که با وجود وقفه‌هایی باز هم این جشنواره برگزار می‌شود. در دوره‌های گذشتة بزرگانی همچون مرحوم شریعتمداری، گرجی، دکتر کاردان، مرحوم هاشمی رفسنجانی در شکل‌گیری این جشنواره سهیم بودند. اما جا دارد که در اینجا از دکتر حُری یاد و تقدیر و تشکر کنیم که در عرصه اطلاع‌رسانی پژوهش‌ها نگاهی عالمانه داشتند و ساختار کتابخانه تخصصی مجموعة پژوهش‌ها را شکل داد و یک نشریة نمایة پژوهش در آن دوره راه‌اندازی شد که با چکیده‌نویسی اطلاعات مربوط به پژوهش‌ها را در اختیار پژوهشگران قرار می‌داد.

در حوزة دین نیز پژوهش‌هایی صورت گرفت که نگاهی ترویجی داشتیم. بر همین اساس، پژوهش‌های دینی را از پژوهش‌های فرهنگی مستقل کردیم و کنگرة دین‌پژوهان را در همین راستا شکل دادیم که مسئولیت آن با مرحوم محمدجواد صاحبی بود. خانة پژوهش‌های دینی نیز شکل گرفت و فضلای حوزة قم در این پژوهشگاه مشارکت داشتند. شاید بتوان این حوزه را هم ذیل این موضوعات بررسی کرد.

قسمت دیگری که در حوزة پژوهش‌ها مهم است و جای آن هنوز هم خالی است و شاید بتوان آن را دستاوردی مهم دانست حوزة مقالات دانشنامه‌ها بود. در حال حاضر، دانشنامه‌های متعددی وجود دارد که در سال اخیر به مناسبت چهلمین سال انقلاب با این سوال مکرراً مواجه می‌شدم که مهم‌ترین دستاورد فرهنگی انقلاب چیست. که بنده می‌توانم بگویم در بحث دایرة المعارف‌ها و دانشنامه‌ها فعالیت‌های ویژه‌ای داشته‌ایم. متأسفانه اکنون در حوزه فرهنگ با بحران شدیدی روبه‌رو هستیم. در پیش از انقلاب هم دانشنامه و دایره‌المعارف وجود داشت و شخصیت‌های همچون مرحوم نراقی در شکل‌گیری پژوهش‌ها و مقالات نقش بسزایی داشت و در سال‌های ۴۰ یا ۴۱ در عرصة پژوهش‌های اجتماعی فعالیت‌های زیادی داشته‌اند. من این را با احسان نراقی مطرح کردم و بیان کرد که مرحوم علامه مجلسی نیز بنیان دانشنامه‌نویسی را گذاشت و تمام علوم را بررسی و طبقه‌بندی کرد که فعالیت ایشان به‌عنوان یک دانشنامه‌نویس در یونسکو به تصویب رسید و پس از آن در تقویم ملی روزی با عنوان مرحوم علامه مجلسی نامگذاری شد و کنگره‌ای در اصفهان برای بزرگداشت ایشان برگزار شد. دانشنامة مصاحب دانشنامة متفاوتی بود اما معیار خود را دانشنامة کلمبیا قرار می‌دهد. برخی از نویسندگان جوان آن دوران مثل زریاب‌خویی و زرین‌کوب با این دانشنامه همکاری می‌کردند.

اما بعد از انقلاب پایة دانشنامه‌نویسی مستقل شکل گرفت و مورد پذیرش جهان قرار گرفت. برای نخستین بار برای نویسندگان مدخل در نظر گرفته شد. این دستاورد مهمی است. زیرا زمانی بود که ما می‌خواستیم مقالاتی بنویسیم پایة کاربرد مفاهیم و موضوعات از خاورشناسان غربی بود اما اکنون در جایگاهی هستیم که خود دانشنامه‌نویسان جهان به منابع ما ارجاع می‌کنند. از جمله دانشنامة ایرانیکا به دانشنامه‌های ایرانی ارجاع می‌دهد. این یک اتفاق مهمی است که من به اجمال بیان کردم زیرا نویسندگان در حوزة مربوط به دانش‌های مختلف به‌ویژه موضوعاتی همچون ایران و اسلام مرجع و سند را نوشته‌های داخل کشور قرار می‌دهند. خوشبختانه در این مدت این دانشنامه‌ها به چاپ‌های مختلفی رسیده‌اند و حوزه دانشی را به وجود آورده است. اینها همه مهم است زیرا برای نوشتن این دانشنامه‌ها متخصصان و پژوهشگران تربیت می‌شوند، گروه‌های علمی شکل می‌گیرد، کتابخانه‌های بزرگ و با منابع و کتب بسیار مفید ایجاد می‌شود. اما متأسفانه در حال حاضر این دانشنامه‌ها با مشکل مواجه شده‌اند. پیشنهادی که می‌توانم برای تقویت این بخش داشته باشم این است که بخش انتخاب بهترین مقالات دانشنامه را فعال کنیم و البته سابقه نیز داشته است. این مقالات ارزش‌های فراوانی دارد. از جناب وزیر درخواست می‌کنم که برخی از این مقالات که مستقل چاپ می‌شود را در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مورد حمایت قرار بدهد. امیدوارم که این مجالس در رشته‌های مختلف برگزار شود. ممکن است حتی ورود در حوزه‌های جدید تحقیقاتی مثل حوزة شهرسازی ضرورت داشته باشد. مقصود این است که پژوهش فرهنگی سال ظرفیت بسیار زیادی دارد و در رشته‌های مختلف می‌توان این ظرفیت‌ها را بالفعل کنیم. روز پژوهش هم از همین فعالیت الهام گرفت و در تقویم روزی با نام روز پژوهش نامگذاری شد.