اثر حاضر نتیجه پژوهشی است در موضوع «ایران و ظرفیت‏های فرهنگی اکو» به کوشش دکتر حسین نوروزی که در قالب گزارش پژوهش در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است. این اثر در سال 1392 از سوی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات به چاپ رسیده است.

 دکتر حسین نوروزی عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران است. وی تحصیلات کارشناسی ارشد خود را در رشته روابط بین‏الملل در سال 1377 به پایان رساند و مدرک دکتری خود را در همین رشته و در سال 1386 اخذ کرد. از ایشان چندین مقاله علمی در نشریات علمی – پژوهشی به چاپ رسیده است که از جمله آنها می‏توان به مقاله‏های «اقتصاد جهانی و دیپلماسی اقتصادی کشورهای در حال توسعه؛ ظرفیت‏های پردازش گفتمانی و قاعده سازی»، «نظام جهانی حقوق مالکیت فکری و روابط شمال – جنوب» و «جهانی شدن و حقوق مالکیت معنوی» اشاره کرد. وی همچنین در تالیف چندین کتاب همکاری داشته و مسئولیت تدوین برخی از کتاب‏ها را نیز بر عهده داشته است که برخی از آنها عبارتند از: کتاب «کتابنامه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران» و «کتاب دوم آسیا».

 فرهنگ یکی از مباحث ژرف و پرپیچ و خم در ابعاد عینی و ذهنی است. این ژرفا و پیچیدگی به اشکال مختلف در روحیه‏ها، نگرش‏ها، انتظارها، رفتارها، تعامل‏ها و گفتگوهای میان افراد، گروه‏ها و سازمان‏های فراملی به خوبی قابل درک و تبیین است. بنابراین کشورها و بازیگرانی که از منظر فرهنگی به دنبال برنامه‏های جدید جهت کسب اهداف و منافع ملی و فراملی خود هستند، باید سیاست‏گذاری‏های اصولی را در این زمینه اتخاذ کنند. گفتنی است امروزه بخشی از کارکردهای دولت‏ها در حوزه فرهنگ را برخی نهادها و سازمان‏های بین‏المللی انجام می‏دهند.

 كشور ايران در طول تاريخ مجموعه‌اي از مشخصات يك كارگزار و کنشگر فرهنگي مطرح را داشته است. عناصر فعال و پرظرفيت فرهنگ و تمدن ايران و ابعاد مناسبات فرهنگي‏اش با ساير ملت‌ها و واحدهاي سياسي، توانمندي كنش و واكنش ملي را به ‌مرور قوي و ورزيده ساخته‌اند.

 پیوند کشورهای پیرامونی ایران ابتدا با همکاری‏های منطقه‏ای با ترکیه و پاکستان در قالب اکو شکل گرفت. این گام اول، زمینه تجدید حیات الفت‏های دیرین فرهنگی بود. گام دوم، پس از فروپاشی شوروی و الحاق جمهوری‏های تازه رسته از آن امپراطوری به جمع اعضای اکو به اوج رسید. اكنون در حوزة فرهنگي و تمدني ايران 10 كشور با روابط ديرين و ماندگار خود در قالب سازمان همكاري اقتصادي اكو به همكاري و تشريك مساعي مي‌پردازند. يكي از نهادهاي فرعي در سازمان اكو هم مؤسسة فرهنگي اكو است كه اهداف بلندي را برای خود تعريف كرده است.

 نویسنده در اين کتاب درصدد آن است تا با مروري بر موضوع فرهنگ و تمدن، عناصر و مؤلفه‌هاي فرهنگي در تعامل‌های اجتماعي ملي و بین‌المللي و تحول فضاي مناسبات فرهنگي در عصر جهاني شدن چارچوبي از ظرفیت‌ها و زمینه‌هاي تعامل‌های فرهنگي در حوزة جغرافيايي اكو را ترسیم کند. کتاب حاضر در پنج فصل ساختاربندی شده است. يكي از فصل‏ها به‌طور مشخص به تاريخچه، اهداف، آرمان‌ها و فعالیت‌هاي مختلف مؤسسة فرهنگي اكو پرداخته شده و در فصل‏هاي بعدي هم ابتدا ضمن معرفي نه چندان مفصل مسائل فرهنگ و تمدن ايراني به نقش خاص و محوري ايران در مناسبات فرهنگي منطقه‌اي، فعال كردن بيش از پيش مؤسسة فرهنگي اكو و بهره‌برداري از اين فرصت براي رفع پاره‌ای سوء‌تفاهم‌ها ميان دولت‌ها، لزوم نزديكي بيشتر ملت‌ها و نخبگان كشورها به یکديگر و برخي پيشنهادها و توصیه‌هاي سياست‌گذارانه در اين ‌زمینه پرداخته شده است.

 نویسنده در فصل اول با عنوان «تاملی بر مبحث فرهنگ و جایگاه آن در روابط بین‏المللی» به بررسی چیستی و اصول فرهنگ پرداخته و جایگاه آن در روابط بین‏المللی را بررسی کرده است. در بخشی از این فصل آمده است: «فرهنگ می‏تواند یکی از منابع قدرت ملی دولت‏ها می‏توانند با همکاری بازیگران غیردولتی و فرهنگی، به خوبی حضور قوی و موثر عناصر فرهنگی در نظام ملی و تعامل‏های خارجی را مدیریت کنند. پدیده‏های گوناگونی از ارتباطات فرهنگی میان ملت‏ها می‏تواند شکل بگیرد. امروزه سیاست فرهنگی دولت‏ها با سیاست خارجی آنها ارتباط بیشتری یافته است. در چارچوب سیاست خارجی، عامل فرهنگی نقشی تعیین‏کننده ایفا می‏کند. به عبارتی، سیاست فرهنگی خارجی اساساً یک جزء لاینفک را در سیاست خارجی پدید می‏آورد.

 عنوان فصل دوم «ظرفیت‏ها و کارکردهای فرهنگی حوزه اکو» نام دارد. نویسنده در این فصل عناصر فرهنگی و اجتماعی را در حوزه جغرافیایی اکو بررسی کرده است؛ عتاصری از قبیل اقوام، زبان، ادیان، هنرها، آثار و اماکن تاریخی – فرهنگی و غیره. تنوع و گوناگونی قومیت‏ها، ادیان، مذاهب و زبان، چهره‏ای چندپاره از این جوامع را در سطح درونی به نمایش می‏گذارد. اما از طرف دیگر، این تنوع با گونه‏ای از تجارب عمومی و اشتراک‏های فرهنگی اعم از دینی، زبانی و سنت‏های اجتماعی آرایش شده است. بنابراین قالبی از وحدت و کثرت فرهنگی در این حوزه شکل گرفته و جاری است.

 در این فصل همچنین ظرفیت‏های علمی و آموزشی کشورهای عضو اکو بررسی شده است. مدارس و آموزشگاه‏ها در سطح اول و زیربنایی از مراکز عالی آموزش نیروی انسانی و فرهنگی کشورها محسوب می‏شوند. مراکز علمی و پژوهشی هم نقش مهمی در گسترش ارتباطات فرهنگی و اجتماعی کشورهای اکو دارند. نویسنده معتقد است که این سرمایه‏ها و امکانات در ظرفیت‏های منطقه‏ای باید در خدمت تعالی ملی، توسعه منطقه‏‌ای و همدلی بیشتر کشورهای اکو قرار گیرند و الگویی در تحکیم فضای صلح و امنیت جهانی شوند.

 در فصل سوم با عنوان«آثار و کارکردهای فرهنگی اکو بر ایران با تمرکز بر فعالیت‏ موسسه فرهنگی اکو» نویسنده تاریخچه اکو و موسسه فرهنگی اکو، اهداف موسسه و فعالیت‏ها و اقدام‏های آن را بیان کرده است. سازمان اکو اکنون دارای 10 عضو است. کشورهای ایران، ترکیه، پاکستان، افغانستان، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان از اعضای این سازمان به شمار می‏روند. موسسه فرهنگی اکو براساس اهداف و رسالت خود فعالیت‏های مختلفی را تعریف و برنامه‏ریزی کرده است؛ فعالیت‏هایی مانند برگزاری جشنواره‏های فیلم و تئاتر، برگزاری نمایشگاه عکس، برگزاری جشنواره‏های موسیقی، کتاب و کتابخوانی، برگزاری تورهای فرهنگی، گسترش دفاتر منطقه‌‏ای اکو و غیره.

 نویسنده در فصل چهارم با عنوان «ظرفیت‏های فرهنگی اکو و فرصت‏های نقش‏آفرینی فرهنگی ایران» ابتدا تحولات جغرافیای تاریخی ایران را بررسی کرده و سپس عناصر و مولفه‏های فرهنگ و تمدن ایرانی از قبیل اقوام و نژاد، ادیان، زبان، سنت‏های اجتماعی و غیره را بیان کرده است.

 در فصل پنجم و آخر کتاب راهکارها و ساز و کارهای استفاده بهینه ایران از ظرفیت‏های فرهنگی اکو بیان شده است. در این فصل نویسنده پیشنهادهایی را به مسئولان، تصمیم‏گیرندگان و عوامل اجرایی – فرهنگی کشورمان ارائه کرده است. برخی از این پیشنهادها عبارتند از: تشریک مساعی سایر نهادهای دولتی، بهره‏مندی از همکاری رسانه‏های جمعی، بهره‏گیری از توانمندی‏های بخش غیردولتی .