در این کتاب نویسنده قصد دارد بداند که آیا داستان‌ها و رمان‌های موجود در بازار از محتوای فکری برخوردار هستند و با توجه به نقشی که می‌توانند در گسترش تفکر انتقادی در جامعه ایفا کنند، توانسته‌اند از عهده این وظیفه برآیند یا خیر؟

به همین منظور و برای یافتن پاسخ پرسش فوق، پژوهشگر ۳۰ داستان و رمان نوجوان در گروه سنیِ ۱۲ تا ۱۵ سال، مربوط به سال‌های ۹۰ تا ۹۸، در سه دسته رسمی، نخبه‌گرا و پرفروش اعم از تألیف یا ترجمه را بررسی و تحلیل کرده است تا نشان دهد آن‌ها تا چه اندازه دارای محتوایی هستند که بتوانند امکان تقویت مهارت‌های فکری به‌طور عام و تفکر انتقادی به‌طور خاص را فراهم کنند. به بیان دیگر، آیا آن‌ها واجد مفاهیم فکری‌فلسفی و دارای ظرفیت ارتقای تفکر انتقادی در کودکان و نوجوانان هستند؟

این کتاب در دو بخش و ۶ فصل تنظیم شده است. بخش اول به مباحث نظری پیرامون تفکر انتقادی و بخش دوم به ارزیابیِ داستان‌ها مبتنی بر مباحث بخش اول اختصاص یافته است. نویسنده در بخش پیشگفتار به نقاط ضعف نظام آموزشی در اطاعت‌پذیری و سرکوبگری روحیه پرسشگری و خلاقانه کودکان و نوجوانان اشاره و سپس پیشنهادهایی برای اصلاح آن با تأکید بر ضرورت تفکرورزی ارائه کرده است.

در فصل اول به‌تفصیل راجع‌به تفکر انتقادی و تعاریفی که از آن عرضه شده، بحث شده است. در این فصل راجع‌به محتوای داستان‌های فکری و اهمیت و ظرفیت آن‌ها در آموزش تفکر انتقادی نیز مطالبی عرضه شده است. در فصل دوم، درخصوص برنامه‌ای به نام فلسفه برای کودکان صحبت شده که وظیفة خود را عرضة داستان‌هایی برخوردار از محتوای فکری‌فلسفی تعریف کرده است. علاوه بر این، نشان داده شده که تفکرورزی و فراگیری مهارت‌های فکری، پیش‌نیاز اخلاق‌گرایی و مسئولیت‌پذیری هستند.

در فصل سوم بر اساس تعاریفی که از تفکر انتقادی و مؤلفه‌های آن عرضه شده، معیارهایی برای ارزیابی داستان‌های منتخب استخراج شده است. آنگاه در فصل چهارم، پنجم و ششم، پس از معرفی داستان‌ها و بیان خلاصه‌ای از آن‌ها، بر اساس معیارهای ارائه‌شده، به بررسی و ارزیابی داستان‌ها در سه گرایش رسمی، نخبه‌گرا و پرفروش پرداخته شده و نتیجه ارائه شده است.

نویسنده در این اثر، داستان را شروعی کاربردی و اثرگذار برای تشویق نوجوان به تفکر و تأمل می‌داند که در این میان، داستان‌هایی با ایده‌ها و مفاهیم فلسفی، در پرورش تفکر انتقادی نوجوانان و قدرت استدلال‌ورزی آن‌ها، دارای اهمیت تلقی شده است. با استناد به این پژوهش، تفکر فلسفی (مهارت‌های فکری) به نوجوانان زبان گفتگو و چگونگی ارتباط با دیگران را می‌آموزد و به آنها یاد می‌دهد که شهروندی بااخلاق باشند و مسئولیت گفتار و رفتار و اعمال خود را به عهده بگیرند. توانایی‌های مذکور آنها را قادر می‌سازد تا اصول اخلاقی و دینی را با دلیل بپذیرند و چون با پشتوانۀ عقلی آنها را پذیرفته‌اند، وفاداری‌شان به آنها ماندگار شود. همین مسأله منجربه ارتقای زندگی فردی و اجتماعی در ابعاد مختلف آن خواهد شد.

در این مطالعه، فهرستی از مواردی که برای ارتقای زندگی فردی و اجتماعی نوجوان در آینده، لازم دانسته شده ذکر شده تا در کتاب نوجوانان گنجانده شود و متقابلاً از گنجاندن برخی از موارد، در کتاب نوجوانان پرهیز شود که تفکر انتقادی، پرسش‌گری، استدلال‌ورزی، اخلاق‌محوری، منحصر به فرد بودن، ازجمله موارد ایجابی و تقلیدپروری، اطاعت‌پذیری نامعقول، موضع صفر یا صدی، ازجمله موارد سلبی هستند.