نشست «اثربخشی تولیدات قرآنی برای کودکان؛ بهره‌مندی نویسندگان و تصویرسازان حوزه کودک از منابع دینی» شنبه ۲۳ آذر ۱۳۹۸ با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا حیدری ابهری، دکتر پریسا شاد قزوینی و فرزانه زنبقی به همت معاونت قرآن و عترت در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

در ابتدای این نشست، فرزانه زنبقی با اشاره به فرمایش پیامبر اکرم (ص) درمورد محجوریت قرآن در میان ما، گفت: ما به همان میزان که از قرآن در مراسم و مجالس خود استفاه می‌کنیم، آن را به کار نمی‌گیریم و به آن عمل نمی‌کنیم. به خصوص در حوزه کودک و نوجوان که قرآن باید یک دریایی می‌بود ولی تنها قطره‌ای از آن استفاده شده است.

زنبقی درمورد مجموعه کتاب‌های «آشنایی با قرآن کریم» افزود: نمی‌خواستم کل قرآن را کار کنم. ابتدا جزء به جزء جلو رفتم ولی بعداً تصمیم گرفتم کل قرآن را کار کنم. این کتاب در ۳۰ جلد توسط انتشارات لک‌لک با رنگ‌ها و نقاشی‌های زیبا، به شکل دلپذیری برای بچه‌ها چاپ شده است. از خصوصیات این کتاب آن است که ساده نوشته شده و ترجمه آن بسیار روان است.

او با بیان اینکه کودکان هر خطی را پذیرا نیستند، اظهار داشت: کاری‌ست که در عین برخورداری از رنگ‌ها و نقاشی‌های زیبا، رسم‌الخط آن نیز برای بچه‌ها خوب است. در این کتاب، شأن نزول‌ها و قصه‌های مربوط به آیات را برای کودکان آورده‌ام. این مجموعه کار کوچکی است اما یک کار ابتدایی‌ست برای اینکه کودکان جلو بیایند و با مطالعات قرآنی آشنا شوند. یکی از ویژگی‌های کار من این است که ساده می‌نویسم و از گفته‌های سخت و ثقیل که فهم آن برای بچه‌ها مشکل باشد، دوری می‌کنم.

نویسنده کتاب‌های «آشنایی با قرآن کریم» از کار دوم خود نیز پرده برداشت و گفت: کار دومی را هم شروع کردم که برای نوجوانان است و بیشتر حالت تفسیری دارد تا داستانی و کسی که مجموعه اول را خوانده باشد، مجموعه دوم را به راحتی متوجه خواهد شد.

زنبقی در پایان راهکارها و توصیه‌هایی ارائه کرد که دسته‌بندی مفاهیم مربوط و قابل درک کردن قصه‌ها و احکام برای کودکان و نوجوانان، بهره‌گیری از تمام رسانه‌ها (سینما، تئاتر، تلویزیون، رادیو، فضای مجازی)، استفاده از قالب‌های ارسال پیام و تربیت و پرورش مربیان توانمند قرآنی ازجمله آن‌ها بود.

در قسمت دوم برنامه، پریسا شاد قزوینی بخشی از پژوهش خود را با عنوان «بررسی ویژگی‌های تصویری در کتب قرآنی برای کودکان دبستانی» ارائه کرد و در این‌باره خاطرنشان کرد: اکثر اوقات بچه‌ها با اینکه مخاطبان این کتاب‌ها هستند، جذب آن‌ها نمی‌شوند و کتاب را در گوشه‌ای رها می‌کنند. یکی از بزرگ‌ترین معضلاتی که داریم آن است که آن‌چیزی که به خورد بچه‌ها داده می‌شود، متناسب با سن و روحیات آن‌ها نیست. ما باید مخاطب را بشناسیم و درمرحله بعد، رده سنی آن‌ها را نیز درنظر بگیریم. آن حسی که کودک تجربه می‌کند، صرفاً یک حس آنی است که با گرفتن جایزه و ... همراه است و آن ادراک طولانی و لذت عمیق را ایجاد نمی‌کند. اگر من را به یکباره به اقیانوسی پرتاپ کنند، جز غرق شدن نتیجه دیگری نخواهد داشت، درحالی که لازم است ابتدا از شنا کردن در ساحل قدم به قدم جلو رفت. مسلماً اگر من درکی به چیزی نداشته باشم، علاقه‌مندی به آن نیز نخواهم داشت.

قزوینی درمورد نحوه آموزش قرآن افزود: ما باید با یک زبان غیرمستقیم قرآن را به کودکان خود بیاموزیم همان‌طور که در ادبیات گذشته ما، در گلستان، بوستان سعدی، مثنوی معنوی و ... این‌گونه بوده است. وقتی کودک ۵ یا ۶ ساله است، تمرکز او بیشتر بر روی تصاویر است که ما اسم آن را خوانش تصویری می‌گوییم. چیزی که باعث می‌شود سالیان سال حتی تا سنین بزرگسالی نیز در ذهن فرد ثبت شود. در تصویرگری مضامین قرآنی در کتاب اصولاً دو جنبه مورد توجه قرار می‌گیرد، فرم‌ها (خطی که تبدیل به فرم می‌شود) و رنگ که حس ارضای بصری کودک را پر می‌کند. مبحث فرآیند یادگیری و درک مفاهیم از طریق آموزش تصویری برای کودکان باید به گونه‌ای طرح و برنامه‌ریزی شود که متناسب با نیازهای عاطفی و روانی آنان و متناسب با خصوصیات شخصیتی آن‌ها باشد طوری که سال‌های سال در ذهن آن‌ها ثبت شود. هم‌چنین باید در برنامه‌های آموزشی کودکان، به حوصله و انرژی آن‌ها توجه کرد. تحرک، پویایی، جنب و جوش و شلوغ‌کاری‌ها روش‌های خوبی برای تحریک‌پذیری کودکان و به هیجان ‌آوردن آن‌هاست.

این عضو هیأت‌علمی دانشگاه الزهرا با انتقاد از عملکرد برخی ناشران گفت: در بازار نشر، بیشتر ناشران به دنبال سود و زیان خود هستند و دراین میان از تصویرگری‌های خوب استفاده نمی‌شود. بعضی کتاب‌ها هم، جنبه کاریکاتور و طنزگونه دارند که این مسأله نیز یکی دیگر از معضلات کتاب‌های کودکان است که در برخی از آن‌ها، اعتبار و ارزش و والایی و قداست انبیاء زیر سوال می‌رود.

او درمورد راه درست انتشار این کتاب‌ها افزود: بهترین راه این است که کتاب‌ها به زبان ساده و مختصر نوشته شوند، با رنگ‌های ملایم و هارمونیک که به نوعی حس کودکان را تقویت کند. حرمت پیامبران و اولیا خدا حفظ شود و تصویرگر حتماً نسبت به آیات قرآن آشنا باشد چراکه لازمه کشیدن تصاویر قرآنی، داشتن ادراک معنایی از آن‌هاست.

حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا حیدری ابهری سومین سخنران برنامه با اشتباه دانستن روش آشناکردن کودکان با قرآن کریم گفت: چرا باید اولین مواجهه بچه‌ها با قرآن، مواجهه با عربیت قرآن باشد؟ چرا آموزش قرآن مساوی با روخوانی قرآن دانسته شده است؟ اولین مواجهه با قرآن، یک مواجهه سخت و نامأنوس است که ما با این کارها فقط درحال درست کردن «مسأله» هستیم. تا وقتی ارزش قرآن درک نشده و میل به آن ایجاد نشده، گفتن به روخوانی آن، نمی‌تواند شناخت ایجاد کند. اولین مواجهه با قرآن باید صمیمانه، دوستانه، لطیف و هنرمندانه جذاب باشد. ما در نظام آموزشی ۱۲ سال بچه‌ها را در اختیار داریم، بهتر است ابتدا ۳ سال قصه‌های قرآن را به آن‌ها بگوییم و بعد در سال چهارم روخوانی را به آن اضافه کنیم. حتی در قصه‌های انبیاء نیز، جنبه‌های زندگی‌ساز آن را مطرح نمی‌کنیم و آن را به زندگی امروزی خود گره نمی‌زنیم. این قصه‌ها فقط ذکر وقایع را دارند و همین باعث می‌شود بچه‌ها بگویند «به ما چه که موسی چه کاری کرد؟»

حیدری با انتقاد از عملکرد موسسات قرآنی افزود: موسسات قرآنی، با نگاه قرآنی بچه‌های ما را تربیت نمی‌کنند. شیوه و روش آن را نمی‌دانند و به خیلی از جنبه‌های روحیاتی و سنی کودکان توجه نمی‌شود. ما با این موسسات، متنفر از قرآن تربیت می‌کنیم و بچه‌ها از قرآن زده می‌شوند. او با تعریف از مجموعه کتاب‌های خانم زنبقی گفت: این مجموعه همین که فارغ از هر نوع مسأله‌ای، یک کار جدید، یک بحث جدید و یک زاویه جدید را ارائه می‌دهد، کار بسیارارزشمندی است.

حجت‌الاسلام والمسلمین حیدری در پایان با بیان اینکه کار قرآنی مستلزم چشیدن آن است، تصریح کرد: کار قرآنی ارزشمند است و باید روی آن وقت گذاشت و بیشتر روی آن کار کرد که این کار مستلزم این است که خودمان آن را بچشیم. تا با فضای این کتاب مأنوس نوشیم و با آن گره نخوریم، نمی‌توانیم راجع‌به آن چیزی بنویسیم.

گزارش از: فریبا رضایی