نشست «نشر حرفه‌ای: الزامات و ویژگی‌ها» به مناسبت بیست‌وهشتمین هفته کتاب، یکشنبه 25 آبان 99 با حضور حسن کیائیان (مدیر نشر چشمه)، هومان حسن‌پور (رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران) و دکتر داریوش مطلبی (معاون پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات) و با دبیری دکتر هامون شریفی ازسوی پژوهشگاه وزارت فرهنگ و با همکاری اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران به‌صورت آنلاین برگزار شد.

در بخش اول این برنامه حسن کیائیان با تعریف ناشر حرفه‌ای به ناشری که بتواند در کار خود به بهترین شکل ممکن به معیارها و اصول نشر حرفه‌ای مسلط باشد، ویژگی‌های محوری یک ناشر حرفه‌ای را اینگونه برشمرد: یک ناشر حرفه‌ای می‌بایست سرمایه کافی، دانش کاری لازم، سازماندهی نیروی انسانی کارآمد، مکان مناسب با بخش اداری و نیروی کار، وسایل و تجهیزات لازم برای انتشار کتاب، روابط لازم با پدید‌آورندگان، ارتباط با مخاطبان کتاب به انحای مختلف و برآورد از نیازهای مختلف جامعه جهت تأمین زیرساخت‌های لازم برای نشر خود را داشته باشد. حلقه اتصال همه این موارد، داشتن روح کار است. چراکه ناشری ممکن است همه این موارد را نداشته باشد و این روح کار است که باعث می‌شود ناشر با تلاش بیشتر سراغ کار بیشتری برود تا بتواند کمبودها را جبران کند.

او با بیان اینکه مدیریت بنگاه یا سازمان فرهنگی اقتصادی نشر هم یکی از از دیگر ملزومات نشر حرفه‌ای‌ست، ادامه داد: اگر ما تمام این ابزارهای کار را به یک فرد کارنابلد بسپاریم، مسلماً نمی‌تواند موفق شود. کسی که می‌خواهد ناشر حرفه‌ای شود، علاوه‌بر ویژگی‌هایی که برشمرده شد، باید هنر مدیریت هم داشته باشد. لذا مدیریت در نشر بسیار اهمیت دارد.

مدیر نشر چشمه، هدف‌گذاری را شرط لازم و گام اول در نشر دانست و اظهار داشت: اولین گام در کار انتشارات و نشر حرفه‌ای، این است که بنیانگذار آن موسسه، ابتدا هدف‌گذاری لازم را انجام دهد که این هدف‌گذاری در مرحله بعد، به نوبه خود سیاستگذاری لازم و نهایتاً در مرحله عمل، برنامه‌ریزی مناسب را می‌طلبد؛ تمامی این مراحل مانند آسفالت‌کردن یک جاده سنگلاخی‌ست.

کیائیان به برخی مولفه‌های نشر حرفه‌ای نیز اشاره کرد که داشتن موضوعاتی برای انتشار، ارتباط با پدیدآورندگان، داشتن نیروی فنی کاردان، ویرایش آثار، داشتن بازار فروش مستمر و قابل اتکا، ارتباط با نهاد صنفی، به‌روز شدن و قرار گرفتن در جریان روند جهانی کتاب و داشتن اتاق فکر، ازجمله آن‌ها بود. او در پایان سخنان خود ناشر حرفه‌ای را کسی دانست که با شناخت نیاز مخاطبان و از طریق تأثیرگذاری بر اندیشه، بتواند به رسالت فرهنگی خود عمل کند.

هومان حسن‌پور، سخنران دوم این برنامه با بیان اینکه در عبارت «نشر حرفه‌ای»، ابتدا باید واژگان و فحوای حرفه‌ای بودن مورد دقت قرار گیرد، گفت: اولین چیزی که ناشر حرفه‌ای نیاز دارد، این است که محل درآمد و امرار معاشش، نشر باشد. اینجاست که ما وارد مقوله واژگانی حرفه‌ای نشر می‌شویم. دیگر موارد موردنیاز باید بعد از این مرحله کسب شود. یعنی دانش لازم کسب و سرمایه نیز به کار گرفته شود. نشر را نمی‌توان به‌عنوان شغل دوم انتخاب کرد. بیشتر مشکلات ما که می‌بینیم اکثر ناشران غیرفعال هستند، این است که نشر برای آن‌ها شغل دوم و یا سوم است. همین مسأله است که باعث می‌شود نشر حرفه‌ای را نبینیم. 

او مشکل دیگر در مسیر حرفه‌ای شدن نشر را، تعداد زیاد ناشران دانست و عنوان کرد: اگر ما با تمام کمک‌های کوچک و بزرگی که به نشر کردیم، نتوانستیم بخش حرفه‌ای در نشر را روی پای خود نگه داریم، به این دلیل است که ما نشرهای غیرحرفه‌ای، بسیار داریم. به‌طوریکه هروقت خواسته‌ایم از نشرمان حمایت کنیم، جامعه آمری‌ای که مقابل خود داریم، باعث شده است که نتوانیم به این مسائل بپردازیم.

رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران با تشبیه حوزه نشر به یک پرنده با دو بال اقتصادی و فرهنگی، که هردو لازمه پرواز هستند، به خلأ موجود در این حوزه اشاره و تصریح کرد: یکی از ملزومات و راهکارهای حرفه‌ای‌شدن نشر، جهانی‌شدن ادبیات ماست. یعنی ما باید مرزهای این کشور را درنوردیم. ما به‌هیچ‌ عنوان صادرکننده فرهنگ نیستیم، اگر هم باشیم بسیار کم هستیم. درحالی‌که امروز، بازارها بین‌المللی و به هم گره خورده هستند.

داریوش مطلبی در بخش بعدی برنامه، کار نشر به‌صورت حرفه‌ای را به‌مثابه یک بنگاه اقتصادی در حوزه فرهنگ دانست و توجه به سازوکارهای اقتصادی ازجمله سودآوری آن را برای امرارمعاش ازجمله ملزومات مهم آن برشمرد. او در توضیح مقدمات داشتن یک نشر حرفه‌ای، به مواردی ازجمله داشتن طرح کسب‌وکار (business plan) و ساختار و تشکیلات مناسب اشاره و خاطرنشان کرد: کسب‌وکار ما باید یک طرح کسب‌وکار برای خود داشته باشد و ناشر باید ابتدا یک درک روشنی از آن حوزه و مناسبات آن داشته باشد. چراکه او قرار است خوراکی تهیه کند که مبتنی بر مناسبات و نیاز بازار باشد. بنابراین داشتن این درک ضروری‌ست. ناشر هم‌چنین باید یک ساختار و تشکیلاتی برای خود و برای کارهایی که قرار است انجام دهد اعم از طراحی، بازاریابی و ...، تعریف کند. این درحالی‌ست که بسیاری از ناشران ما ساختار و تشکیلات ندارند. آشنایی با جریان تحولات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی کشور ازجمله موارد دیگریست که یک ناشر حرفه‌ای باید به آن توجه داشته باشد.

معاون پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، با بیان اینکه اگر ما کتاب را یک کالای عمومی می‌دانیم، باید بسترهایی هم برای آن درنظر بگیریم که عمومی باشد، نقش دولت را در این زمینه برجسته دانست و به راهکارهایی جهت حرفه‌ای‌شدن حوزه نشر اشاره کرد که دادن یارانه‌های اصولی در صنعت نشر، محدودشدن دخالت‌های دولت در حوزه ممیزی، توجه دولت به تعاملات بین‌المللی، توجه به مسائل زیرساختی ازجمله حوزه قوانین و حقوق نشر، تقویت کتابفروشی‌ها و ویترین‌های عرضه کتاب، اصلاح نظام آموزشی و توجه به کارهایی مثل بازارپژوهی جهت تولید محتوای مناسب با نیاز بازار ازجمله مهم‌ترین آن‌ها بود.

گزارش از: فریبا رضایی