نشست «نقش استارت‌آپ‌های حوزه کتاب در ارتقای صنعت نشر» به مناسبت بیست‌وهشتمین دوره هفته کتاب، دوشنبه 26 آبان 99 با حضور دکتر ایوب دهقانکار (مدیرعامل مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران)، دکتر مهدی علیپور حافظی (استادیار دانشگاه علامه طباطبایی)، دکتر بهروز رسولی (دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران) و دکتر داریوش مطلبی (معاون پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات) به‌صورت آنلاین برگزار شد.

در این نشست، داریوش مطلبی تاریخچه اولین استارتاپ‌ها در دنیا را مربوط به اوایل قرن 20 و ایران را مربوط به دهه 70 و 80 شمسی دانست و درباره نحوه فعالیت‌ آ‌ن‌ها در کشور گفت: این استارتاپ‌ها نه‌تنها در حوزه کتاب بلکه در حوزه‌های دیگر هم درمقایسه با سایر نقاط جهان، فعالیت‌های کمتری داشته‌اند. در این زمینه هرچند می‌توان از استارتاپ‌های فعالی چون دیوار، تپسی، دیجی‌کالا و ... نام برد ولی باید گفت عموماً ما در این زمینه خیلی اقدام اساسی نداشته‌ایم و استارتاپ‌های بزرگی را راه‌اندازی نکرده‌ایم.

مهدی علیپور به تعریف استارتاپ‌ها پرداخت و درباره مشکلات مهمی که به‌نوعی پاشنه ‌آشیل آن‌ها محسوب می‌شود، خاطرنشان کرد: استارتاپ‌ها با یک نوآوری شروع می‌شوند و وابسته به فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی هستند و در حوزه‌های مختلف صنعت نشر از تولید اثر تا بهره‌برداری از کتاب می‌توانند نقش‌آفرینی کنند و علاوه‌بر اینکه می‌توانند محصولات جدیدی را در این حوزه عرضه کنند، می‌توانند خدمات زیادی را را به فعالان این حوزه از کارگزاران گرفته تا ناشران، کتابخانه‌ها، کاربران و ... ارائه دهند ولی در این میان این استارتاپ‌ها با ابهامات و مشکلاتی مواجه هستند که ازجمله می‌توان از عدم بهره‌برداری از تمام تخصص‌ها و نیزکوچک‌بودن صنعت نشر کتاب در مقایسه با صنایع فعال دیگر نام برد. مهم‌ترین نقصی که این استارت‌آپ‌ها ممکن است داشته باشند، در حوزه مارکتینگ و عدم تخصص در آن است که این باعث حرکت آن‌ها به سمت افول می‌شود. از طرف دیگر استارت‌آپ‌ها نیاز به انواع حمایت‌ها ازجمله جلب سرمایه‌گذاران را دارند که استارت‌آپ‌های حوزه نشر به دلیل چشم‌انداز مالی کمی که دارند، باعث جلب محدود سرمایه‌گذاران به این حوزه می‌شوند.

عضو هیأت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی از تعداد محدود کاربران استارتاپ‌های حوزه کتاب به‌عنوان یک هشدار یاد کرد و اذعان کرد: تعداد کابران این استارتاپ‌ها تعدادی میان 15 تا 2 الی 3 میلیون نفر را شامل می‌شود. این تعداد مشتریان این هشدار را به ما می‌دهد که این استارتاپ‌ها در حجم کوچک و حداکثر در حد متوسط فعالیت می‌کنند و هنوز خیلی بزرگ نشده‌اند. درنتیجه می‌توان گفت که این استارتاپ‌ها زیاد شناخته‌شده نیستند و این نشان می‌دهد که بازاریابی خوبی برای استارتاپ‌های خرده‌پایی که در حوزه کتاب هستند، انجام نگرفته است و همین موضوع نشان‌دهنده عدم حمایت سرمایه‌گذاران از استارتاپ‌های این حوزه است. بنابراین چون حمایت‌های خوبی چه به لحاظ مادی و چه به لحاظ معنوی از استارتاپ‌ها نمی‌شود، ما شاهد افول این استارتاپ‌ها هستیم که اگر هم پابرجا باشند، خیلی اثرگذار نخواهند بود.

بهروز رسولی با بیان اینکه اگر بخواهیم چرخه حوزه نشر را از خلق کتاب تا استفاده و بهره‌برداری از آن را نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که بیشتر استارتاپ‌ها در عرصه‌های انتهای چرخه وارد شده‌اند، بر لزوم توجه به مراحل دیگر نشر تأکید و تصریح کرد: ما در حوزه نشر، بیشتر درحال مدیریت انتهای چرخه هستیم. یعنی اکثر استارتاپ‌ها وارد حوزه فروش کتاب و یا خواندن آن شده‌اند که من فکر می‌کنم این یک چالش اساسی است و توصیه می‌کنم افرادی که می‌خواهند وارد این حوزه شوند، مراحل دیگر نشر را نیز که در این چرخه هستند، در کانون توجه خود قرار دهند.

پژوهشگر حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی در ادامه به برخی چالش‌های استارتاپ‌ها در کشور اشاره و عنوان کرد: کسب‌وکارهای ما در کشور همانند کشورهای پیشرفته خیلی خصوصی نیست و این سرآغاز مشکلاتی‌ست که می‌تواند دامنگیر کسب‌وکارهای نوپا و استارتاپ‌ها شود. ذات استارتاپ‌ها یک ذات چابک است که توسط یک تیم کوچک اداره می‌شود به همین علت نمی‌توان آن‌ها را به شکل دولتی و فرآیندهای طولانی‌مدت اداری آن‌ها مدیریت کرد. چالش دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد این است که خیلی از استارتاپ‌هایی که شکل می‌گیرند به دنبال این نیستند که یک مسأله واقعی از مردم را برطرف کنند و بیشتر دنبال این هستند که یک پولی دربیاورند. به‌طورمثال یک شرکتی یک استارتاپی را ایجاد و بقیه شرکتها هم همانند آن را تولید می‌کنند بدون اینکه بخواهند سرویس جدیدی ایجاد کنند. لذا مسأله توجه به نیاز مشتریان و پیداکردن یک راه‎حل برای رفع نیاز، یکی از رسالت‌های این استارتاپ‌هاست که اگر غیر از این باشد، نمی‌توان اسم استارتاپ‌ روی آن‌ها گذاشت.

ایوب دهقانکار سومین سخنران این برنامه، دانش‌بنیان‌بودن را از مهم‌ترین ویژگی‌های یک استارتاپ برشمرد و گفت: مهم‌ترین ویژگی یا شرط لازم برای یک استارتاپ برای اینکه آن را استارتاپ بدانیم و امید داشته باشیم که این استارتاپ می‌تواند به یک صنعت مستقل تبدیل شود، دانش‌بنیان‌بودن آن است. به‌عبارت دیگر، دانش‌بنیان‌بودن شرط اساسی یک استارتاپ است. به این معنا که صاحبان ایده در آن استارتاپ بدانند که علم (science) در آن زمینه چه می‌گوید، در گذشته چه چیزی گفته و قرار است در آینده چه اتفاقی با آن ایده بیفتد.

او در پایان برای کسانی که قصد راه‌اندازی استارتاپ‌ها را دارند، پیشنهاد کرد به سمت کتاب‌ها و تئوری‌های موجود در این زمینه که اثبات‌شده و نتیجه هم داده‌اند، بروند تا بتوانند با بهره‌گیری از علوم‌شناختی به موفقیت برسند.

گزارش از: فریبا رضایی