«سرنوشت خط و زبان فارسی در حوزه تمدنی مشترک با ایران (بررسیِ تاریخی، توصیفِ توانایی‌‏ها، جذابیت‏‌ها و زمينه‌ها، و بیان موانع و راهکارها)» نوشته ابراهیم خدایار ازجمله‌ پژوهش‌هایی است که در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات انجام شده و نسخه الکترونیک آن، بر روی سایت پژوهشگاه قرار گرفته است.

این پژوهش، زمینه‎‌ها و راهکارهای گسترش خط و زبان فارسی در حوزۀ تمدنی مشترک با ايران را با تأکید بر هفت کشور ازبکستان، ترکمنستان، آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، پاکستان و هندوستان پیشِ روی خویش نهاده و به‌دنبال پاسخ‌گویی به این سؤالات است: حوزۀ تمدنی مشترک با ایران، شامل چه منطقه‌هایی است؟ زبان و خط فارسی در‌کنار زبان‌های ملی و رسمی این منطقه‌ها چه جایگاهی دارد؟ گسترش زبان و خط فارسي در حوزة تمدني مشترک با ايران چه اهمیت و آثاری دارد؟ علاقه‌مندی مردم حوزۀ تمدنی مشترک به خط و زبان فارسی و نیز جذابيت این زبان برای به‌کارگيری از‌سوی آنان به چه میزان است؟ زمينه‌‏ها، امکانات و عوامل مؤثر در‌جهت گسترش زبان و خط فارسی در این کشور‌ها کدام‌اند؟ موانع موجود در‌برابر گسترش زبان و خط فارسی در این منطقه‌ها کدام‏‌اند؟ راهکارهای مؤثر و مناسب برای استفاده از زمينه‌ها و توانمندی‌های موجود به‌منظور رفع موانع واقع‌شده در ‌برابر گسترش زبان و خط فارسی چيست؟ توانمندی‌ها و ويژگی‌های خط و زبان فارسی کدام‌اند و آیا امکان احیای نقش زبان و خط فارسی در حوزۀ تمدنی مشترک با ایران وجود دارد؟

مطابق این مطالعه، آنچه که ضرورت تحقیق دربارۀ موضوع مورد‌بحث را دوچندان می‌‏کند، ارتقای جايگاه زبان فارسی در ‌میان زبان‌های بين‌‏المللی براساس نقشه جامع علمی کشور و نیز تقویت حضور ایران در منطقه‌ با توجه به نقش محوری این کشور در حوزه تمدنی مشترک است.

به استناد داده‏‌های این پژوهش، حضور درازدامنِ خط و زبان فارسی در ساختار سیاسی و فرهنگی کشورهای حوزه تمدنی مشترک با ایران به‌منزله زبان رسمی، ملی یا فرهنگی این کشورها، نقش زبان فارسی در شکل‌‏دهی به زبان ملی و بومی تمام این کشورها، و نقش زبان فارسی در انعکاس میراث معنوی مردمان این منطقه‌ها، زمینه و امکان حضور ایران در بخش‌های گوناگون حوزه تمدنی مشترک را فراهم کرده است.

 مطابق این داده‌ها، بیشترین امکان بالقوه گسترش خط و زبان فارسی در ازبکستان، پاکستان و هندوستان، و کمترین زمینه برای تحقق‌یافتن این هدف در گرجستان وجود دارد. پرچالش‌‏ترین کشور در این حوزه به‌لحاظ گسترش خط و زبان فارسی، به‏‌رغم وجود زمینه‌‏های مناسب برای برقراری ارتباطات دوجانبه، ازبکستان و آذربایجان، و کم‏‌چالش‌‏ترین آن‌ها، ارمنستان است.

این پژوهش در سه فصل تدوین شده است که «ایران و حوزه تمدنی مشترک با آن»، «ظرفیت‏‌ها، زمینه‌‏ها و بسترهای موجود در کشورهای حوزه تمدنی مشترک با ایران برای گسترش زبان و خط فارسی» و «موانع و راهکارهای گسترش خط و زبان فارسی در کشورهای حوزه تمدنی مشترک با ایران» عناوین فصل‌های آن هستند.

در فصل پایانی این پژوهش، «موانع» و «راهکارهای» گسترش خط و زبان فارسی در کشورهای حوزه تمدنی مشترک با ایران در دو بخش جداگانه ذیل دو عنوان «موانع گسترش خط و زبان فارسی» و «راهکارهای گسترش خط و زبان فارسی» بیان شده و سپس دیدگاه‌‏های تحلیلی و کلی‏‌نگر درباره مسائل مهم مرتبط با برخی موانع و راهکارها ذکر گردیده است.

در حوزه موانع، می‌توان به برخی موارد چون عدم تدوین سند ملی زبان و ادبیات فارسی در ایران، عدم صرف بودجه مناسب برای گسترش‌دادن خط، زبان و ادبیات فارسی، قدیمی‌بودن شیوه‌‏ها و منابع آموزش زبان و ادبیات فارسی، حذف زبان فارسی از نظام آموزشی کشورهای حوزه تمدنی ایران، نبود ارتباطات علمی مناسب بین ایران و کشورهای حوزه تمدنی، اشاره کرد.

حوزه راهکارها نیز، مواردی چون تأسیس شبکه‏‌های رادیویی و تلوزیونی فرهنگی و آموزشی با اتخاذ رویکرد فرهنگ، زبان، ادبیات، و موسیقی ایرانی برای کشورهای حوزه تمدنی ایران، تدوین نظام ارزیابی معیار‌شده برای زبان فارسی (طراحی آزمون‏‏‌های بسندگی همانند تافل)، تأسیس اتاق فکر فرهنگی ویژه کشورهای حوزه تمدنی ایران با مشارکت نهادهای مرتبط در این کشورها، تولید کتاب‏‌های فرهنگ‌لغت فارسی در محیط اینترنتی با قابلیت تلفظ تمام واژه‏‌های این زبان، تولید محتوا و نرم‌‏افزارهای ویژه آموزش‏ مجازی زبان و ادبیات فارسی، استفاده از خط و زبان فارسی در صادرات کالاهای تولید‌شده در ایران به کشورهای حوزه تمدنی مشترک را شامل می‌شود.

پژوهشگر این اثر مدعی است، نتایج این پژوهش، راهکارهای کلان را در حوزه‌های برنامه‌‏ریزی، سیاست‌گذاری و اجرای برنامه‌‏های مرتبط با گسترش خط و زبان فارسی در کشور‌های حوزه تمدنی ایران، در ‌اختیار نهادهای مسئول در داخل و خارج از کشور قرار می‏‌دهد.

مشاهده نسخه الکترونیک