بیست‌و‌هفتمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی ادبیات انقلاب اسلامی دوشنبه 27 مرداد ۹۹ با حضور دکتر محمدرضا تقی‌دخت (شاعر و داور در نهمین جشنواره بین‌المللی شعر فجر و ششمین دوره جایزه ادبی پروین) و با دبیری اسماعیل امینی (نویسنده و داور جشنواره‌های ادبی) به صورت آنلاین برگزار شد.

تقیدخت ابتدا به گستره مفهومی ادبیات انقلاب اسلامی اشاره کرد و گفت: میتوانیم به مفاهیمی مثل شعر انقلاب، شعر دوره انقلاب، شعر دفاع مقدس، شعر مذهبی و ... واژه ادبیات انقلاب اطلاق کنیم که همه اینها عموم و خصوص مطلق هستند. یعنی هرکدام داخل در ادبیات انقلاب است و از طرفی معنای کامل آن نیستند. تنها مفهومی را که می توانیم اتفاق نظر داشته باشیم، این است که بگوییم شعر دوره انقلابی. وقتی صحبت از شعر انقلاب میکنیم، منظور شعر دوره انقلابیست. در اینصورت تعریف ما یک تعریف زمانیست که از سال ۵۷ شروع شده و تا امروز ادامه داشته است. وقتی راجع به این مفهوم صحبت میکنیم، همه این منظومه را شامل خواهد شد.

او با توضیح درباره تغییرات ایجادشده در اشعار پس از انقلاب اسلامی تصریح کرد: به هرحال مایه های هر انقلابی با هر جهان‌بینی و ایدئولوژی‌ای که باشد، ابتدا قبل از انقلاب در ذهن افرادی شکل میگیرد که به انقلاب منجر میشود مثل دوگانه ظلم و برابری، استقرار یک حکومت بهتر و ... وقتی این موارد از ذهن افراد بیرون می آید، صورت آن میشود انقلاب که حالا یا عده ای همراه آن هستند و یا مخالف آن. در عالم هنر هم همین اتفاق رخ میدهد. همانطور که بعد از مشروطه این اتفاق افتاد و تز محوری کتابها به سمت ترجمه رفت. در این میان عده ای یا خیلی جلو می روند یا خیلی عقب هستند. اما عده ای جریان میانی هستند. در انقلاب اسلامی آن چیزی که رخ داد، جابه جایی این جریان وسط بود. طبعا وقتی ایدئولوژی اسلامی طعنه ای به جریان حاکم میزند، شعر هم به آن سمت میرود. لذا ما تغییر در مفاهیم را بعد از انقلاب میبینیم که به مفاهیمی مثل برابری، حمایت از مظلومان و ... برمیگردند و اشعار با این مفاهیم تا سالهای پس از جنگ تا دهه ۷۰ ادامه داشت. یعنی این مفاهیم تا این زمان، کلان‌مفاهیم انقلاب بودند که از این دهه دوباره کمی تغییر کرد و از آن مفاهیم اصلی فاصله گرفته شد.

داور نهمین جشنواره بین‌المللی شعر فجر با بیان اینکه سبک‌شناسی یک دانش پسینی‌ست، درباره میزان موثق بودن مبانی فکری کسانی که ادبیات این دوره را شکل دادند، عنوان کرد:سبک‌شناسی یعنی نیم قرن بعد. باید دوره بگذرد. درباره شعرهای دفاع مقدس به عنوان یک گونه اصیل از شعر انقلاب اسلامی، خیلی راحت‌تر می توانیم قضاوت کنیم. در این زمینه باید برخی چیزها را غربال کنیم. آنهایی که مثل خاک نرم باشد، می ریزد و آن دانه‌های درشت هستند که می‌مانند و ما درباره آنها طی سالیان آینده حرف خواهیم زد. مثل شعر مشروطه که آیینه آن روزگار شده و وضع تصمیم‌گیری، وضع مجلس، وضع اجتماع و ... در آن دوره را نشان میدهد. ما الآن نمیتوانیم این کار را کنیم چراکه الآن جزء این جریان هستیم و باید این دوران را بگذرانیم. بنابراین نمی توانیم قضاوت کنیم. تئوریزه کردن حداقل ۵۰ سال طول میکشد.

تقی‌دخت در پایان جای نقد شعر دوره انقلاب اسلامی را خالی دانست و افزود: تاکنون نقد جدی به شعر دوره انقلاب اسلامی نشده است. کسی مفاهیم و مولفه ها را استخراج نکرده، لذا باید یک تقسیم‌بندی راجع به اشعار از طریق تعریف مولفه هایی برای آنها صورت بگیرد. در این زمینه باید انجمن منتقدین شعر انقلاب شکل بگیرد که بنشینند و درباره مفاهیم نظری صحبت کنند. جمعی از اساتید دانشگاه با ترکیب موافقان و مخالفان دور هم جمع شوند، مقالاتی بنویسند، یکدیگر را نقد کنند تا در پایان به نتیجه ای برسند.

گزارش از: فریبا رضایی