نشست تخصصی «بیانیه گام دوم انقلاب و الزامات ارتباطی آن» ‌شنبه ۲ آذر ماه ۱۳۹۸ با سخنرانی دکتر توحید محرمی (عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات)، حجت‌الاسلام دکتر حسن همتی (پژوهشگر مسائل فرهنگی) و دکتر حسین تدین (عضو گروه دین و فرهنگ پژوهشکده فرهنگ) در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

در بخش اول این برنامه توحید محرمی با بیان اینکه نباید نگاه تبلیغی و شعاری به موضوع داشت، گفت:  اگر یک موضوع بخواهد در حد تبلیغ باشد، صرفاً باید درحد مضامین باقی بماند. او ادامه داد: اگر قرار است بیانیه را به عنوان سندی که در روح و جان جامعه نقش بسته ببینیم، لازمه‌اش این است که حواشی مربوط به آن را نیز ببینیم. در غیر این‌صورت این بیانیه نیز مثل خیلی از گفتارها و نوشتارها که در طول تاریخ صادر شده، به فراموشی سپرده خواهد شد.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات با ارائه تصویری از چهل سال اول انقلاب و نظریاتی که در مورد آن در دنیا مطرح شد، هویت اسلامی و کارکردهای بسیار آن را عامل اصلی در این انقلاب و نیز حضور پررنگ مردم در دوران هشت سال دفاع مقدس دانست و درباره این انقلاب اظهار داشت: انقلاب اسلامی ایده‌های جدیدی به همراه داشت و توانست مفاهیم مهمی ازجمله صلح، قدرت، امنیت و به طور کلی نظریات امنیتی و سیاسی را تغییر دهد. استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی که جزء مطالبات مردم در این انقلاب بود، امروز با تمام فرازو نشیب‌هایی که داشته، جزء سرمایه‌های این کشور محسوب می‌شود. وی افزود: این تعاریف باید امروز تعریف شوند ولی از درون حاکمیت این تعریف را نمی‌بینیم و بیشتر آن‌ها مربوط به گروه‌های اپوزیسیون است. همین عدم تعریف دقیق مفاهیم مثل مفهوم آزادی، باعث تبدیل اعتراض به اغتشاش می‌شود.

محرمی با بیان اینکه در چهل سال اول انقلاب نقصانی دیده می‌شود، ادامه داد: در گام اول انقلاب، تمامی بحث‌ها درمورد حفظ نظام و امثال آن بوده  که چه بسا لازم هم بوده، ولی اندیشیدن به ملت و جامعه و راه‌های قوی کردن آن مورد توجه قرار نگرفته است که همین مسأله باعث شده ملت، ضعیف دیده شود و به دلیل فقدان ساختارهای قوی و قدرتمند در ملت، شاهد این اغتشاش‌ها می‌شویم.

این پژوهشگر ارتباطات در مورد بیانیه گام دوم و الزامات آن تصریح کرد: آینده‌شناسی کار بسیار سختی‌ است ولی گام دوم باید در بستر همین سرمایه‌های انقلاب اسلامی که ملت برای آن رنج بسیاری کشیده‌اند، رقم بخورد و الزامات آن تحقق یابد. به دلیل آن‌که مخاطبان این بیانیه «ملت» هستند، لذا باید تعریف جدیدی از ملت و به‌خصوص ملت قوی و قدرتمند صورت بگیرد. بنابراین باید مخاطب قدرتمند (ملت قوی) را به‌رسمیت بشناسیم نه مخاطب ضعیف را. در این صورت است که پیام تولیدشده ما به جان مردم خواهد نشست و اهداف گام دوم تحقق خواهد یافت.

محرمی در بخش پایانی سخنان خود به الزامات ارتباطی این بیانیه نیز اشاره و عنوان کرد: الزامات و نگاه ما به این بیانیه نباید کوتاه‌مدت باشد وگرنه اقدامات ما، اقداماتی تبلیغی و همراه با شعارزدگی خواهد بود. مردم‌پایه بودن ارتباطات، کشف ضعف‌های چهل سال اول و رفع آن‌ها در گام دوم، فهم زبان آیندگان و درست دیدن مخاطب، اتخاذ فرآیند و راهبردهای ارتباطات سالم میان دولت و ملت، نواندیشی در تشکیلات ارتباطی، الگوسازی جدید در درون نظام ارتباطی همراه با فراگیری ایده‌ها با توجه به نیاز مخاطبان از دیگر الزامات مطرح‌شده برای این بیانه بود.

محرمی در پایان با بیان این مطلب که چه بسا برای مظروف جدید، نیازمند ظرف جدیدی درخصوص ارتباطات باشیم، بر ضرورت اصلاح ساختارها، تدوین و ایجاد ساختارهای جدید و حذف قوانین دست و پاگیر تأکید کرد.

در بخش بعدی این برنامه، حسن همتی با مهم دانستن شرایط صدور این بیانیه، عدم فهم آن شرایط را مساوی عدم فهم ارزش صدور این بیانیه اعلام و خاطرنشان کرد: این بیانیه در شرایط شدید تحریم‌ها و فشار روانی زیاد روی مردم، تبلیغات وسیع رسانه‌های خارجی، کاهش منابع ارزی و ... صادر شد که با بازتاب زیادی در رسانه‌ها همراه شد و مواجهه و تعبیرهای زیادی را به دنبال داشت. همتی در ادامه به تعریف خاص خود از این بیانه اشاره و از کلمه «دیدمان» برای آن یاد کرد که مطابق این تعبیر، نوع تعریف از فرد و جامعه، مردم و رفاه اجتماعی، معیشت جامعه، تعلیم و تربیت و ... را متفاوت از تعاریف رایج دانست و تمامی حوزه‌ها را نیازمند یک بازتعریف اعلام کرد.

این پژوهشگر حوزه ارتباطات موفقیت‌های چهل ساله انقلاب اسلامی را مرهون پایمردی و پایبندی مردم و فهم عمیق و دقیق آن‌ها دانست و در ادامه از عدم مشارکت مردم در تصمیم‌گیری‌ها انتقاد کرد و آن را صرفاً محدود به رأی‌گیری دانست. وی افزود: لازمه ساخت یک تمدن که نخستین گام آن باید ملت‌سازی‌ باشد، به گونه‌ای که ملت نقش جدی در جامعه‌سازی داشته باشند، ایجاد فرآیندهای تعادل و ارتباط‌سازی‌ست.

در بخش پایانی این برنامه، حسین تدین تحلیل جامعه‌شناختی امید در بیانیه گام دوم انقلاب را موضوع بحث خود عنوان کرد و گفت: در این بیانیه مقام معظم رهبری، امید را کلید اساسی همه قفل‌ها دانسته که بدون آن هیچ حرکت و گامی برداشته نمی‌شود. جامعه‌شناسان در مورد امید، یک شبهه اساسی را به این حوزه وارد می‌کنند که امید را حکومتی نکنیم. ولی سوال اینجاست که آیا جامعه‌ای که در آن حکومت و دولت آن، در همه زندگی افراد حضور دارند می‌توان از این مسأله فاکتور گرفت؟ که به نظر من این کار نشدنی‌ست.

تدین با بحث جامعه‌شناختی خود از دو جامعه «انتخاب دورکیمی» و «انتخاب اسپنسری» نام برد و در توصیف هریک از آن‌ها گفت: جامعه اول خارج از صورتبندی‌های موجود نباید گام بردارد و قبول می‌کند که قدرت برتری وجود دارد که باید خود را با آن منطبق کند. ولی جامعه دوم وقتی با مسائل جدید مواجه می‌شود، فنوتیپ‌ها یا صورت‌بندی‌های جدید را انتخاب می‌کند و درصورت تبدیل رقابت به ستیز، افراد به سراغ صورت‌بندی‌های جدید می‌روند و با تهدیدات مقابله می‌کنند. 

وی افزود: در جامعه اسپنسری امید، خیلی پررنگ است چون افراد باید خود را نجات دهند. با توجه به این ویژگی‌ها، جامعه ما یک جامعه اسپنسری‌ست چون از همان ابتدای انقلاب، همواره صورت‌بندی‌های جدید شکل گرفته است. نیروی سپاه، بسیج، اقتصاد مقاوتی، خودی و غیر خودی، جنبش نرم‌افزاری و ... نمونه‌هایی از صورت‌بندی‌های جدید هستند. در واقع هر زمانی که جامعه با تهدیدی مواجه شده است، یک صورت‌بندی‌های اجتماعی و فرهنگی تولید و ساخته شده است. لذا جامعه به این سمت می‌رود که هر لحظه صورت‌بندی‌های جدید تولید می‌کند. بنابراین مشکلی که ما در جامعه داریم این است که اگر صورت‌بندی‌های جدید به هنگام تهدید جدید، ساخته نشوند، جامعه با تهدید مواجه می‌شود. هم‌چنین اگر صورت‌بندی‌های جدید بخواهند تغییر کنند، با مشکل مواجه می‌شوند و درنهایت از هم فرومی‌پاشند. جامعه شوروی مثال بارز این ادعاست که زمانی که تصمیم به ایجاد اصلاحات گرفت، از هم فروپاشید. لذا ما باید از این جوامع عبرت بگیریم.

گزارش از: فریبا رضایی