نشست تخصصی «بررسی مسائل اجتماعی و فرهنگی راهبردی ایران از منظر بیانیه گام دوم انقلاب» هم‌زمان با چهل‌وسومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، با سخنرانی حسین تدین (پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات) و با دبیری صغری صالحی (عضو هیأت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات) سه‌شنبه ۱۹ بهمن ۱۴۰۰ برگزار شد.

در این نشست، حسین تدین در مقدمه سخنان خود با مرتبط دانستن کلیدواژه «راهبرد» به امنیت ملی و «مسأله» به نوعی از تهدید، گفت: ما در این نشست به دنبال تهدیدات راهبردی اجتماعی و فرهنگی کشور هستیم و تا وقتی هم بحث تهدید به میان می‌آید، موضوع امنیت خود را نشان می‌دهد. لذا می‌خواهیم مسائل راهبردی بیانیه گام دوم انقلاب را بررسی و وارد مباحث امنیت ملی شویم.

او با ذکر این مقدمه و در اشاره به موضوع ظرفیت‌های کشور در بیانیه گام دوم انقلاب اذعان کرد: کشور ظرفیت‌هایی دارد که برخی عوامل مقوم آن و برخی دیگر، تهدید‌کننده آن هستند. عوامل امنیت‌ساز، مقوم این ظرفیت‌ها برای گسترش امنیت ملی در کشور هستند. عوامل ناامن‌کننده هم وجود دارند که این عوامل بر ظرفیت کشور فشار می‌آورند و درواقع محیط کشور را به محیطی ناامن تبدیل می‌کنند. اگر عوامل ناامن‌کننده بر ظرفیت کشور غالب شوند، حالت ناامنی به وجود می‌آید. در چنین حالتی در صورت ایجاد کوچک‌ترین شوکی، جامعه دچار بحران می‌شود. باتوجه به اهمیت این مسائل باید بدانیم عوامل ناامن‌کننده از نگاه بیانیه گام دوم انقلاب، چه عواملی هستند و به چه صورت به این شوک‌ها در بیانیه پرداخته شده است.

اولین موضوع در این بیانیه، بحث «ظرفیت‌ها»ست که براساس تحلیل مضمون آن‌ها را بررسی کردیم. در این بیانیه، از چهار مورد نیروی انسانی کارآمد، فرصت‌های مادی کشور، مشارکت مردمی و تاب‌آوردن کشور در برابر توطئه‌ها، به‌عنوان ظرفیت‌های کشور یاد شده است که دو عامل اصلی «انگیزه و اعتقادات مردم» و «رهبری هوشمندانه»، از عوامل موثر در تقویت تاب‌آوری، قلمداد شده‌اند. مطابق این بیانیه، عوامل امنیت‌ساز که مقوم ظرفیت‌های کشور هستند، در موارد «قدرت نظامی-امنیتی»، «نفوذ منطقه‌ای ایران»، «قدرت تسلیحاتی» و «قدرت هسته‌ای» قابل اشاره هستند و عوامل ناامن‌کننده، به عوامل ناامن‌کننده داخلی و عوامل ناامن‌کننده خارجی تقسیم شده‌اند که مقام معظم رهبری «ائتلاف بزرگ از ده‌ها معاند و مرعوب بر علیه ایران» را عامل تهدیدکننده خارجی نام می‌برند اما باید اشاره کرد که اصلی‌ترین تهدید ناامن‌کننده، تهدید داخلی‌ست و تا زمانی که تهدید داخلی نباشد، تهدید خارجی نمی‌تواند کاری علیه کشور ایران کند.

در بیانیه گام دوم انقلاب، مقام معظم رهبری ریشه عوامل ناامن‌ساز داخلی را اعم‌از «نفوذ» و «فساد» می‌دانند که درباره فساد، به‌طور مستقیم به آن اشاره می‌کنند و توصیه چهارم ایشان در این بیانیه، مسأله عدالت و مبارزه با فساد است. درخصوص مسأله نفوذ نیز، می‌توان از انواع آن نام برد؛ نفوذ امنیتی، نفوذ سیاسی، نفوذ اقتصادی و ... . زمانی که مقام معظم رهبری بحث نفوذ را مطرح می‌کنند، می‌گویند درست است که نفوذ امنیتی داریم ولی خیلی مهم نیست. در مورد نفوذ اقتصادی هم همین نظر را دارند. اما اعلام می‌کنند که دو نفوذ است که مقابله با آن‌ها خیلی سخت است و باید روی آن کار کرد؛ یکی نفوذ فرهنگی و دیگری نفوذ سیاسی. نقطه هدف نفوذ فرهنگی، افکار عمومی و تغییر ارزش‌ها و نگرش‌های مردم و نقطه هدف نفوذ سیاسی، موضوع تصمیم‌گیری‌ست که بتوانند آن را مختل کنند. نفوذ، یک بحث خزنده و پنهانی‌ست که آن‌چنان که باید از سوی دستگاه‌های فرهنگی، جدی گرفته نشده است. مقام معظم رهبری، از سال ۹۴ به این سو مؤکداً به مسأله نفوذ و انواع و ابعاد مختلف آن اشاره کرده‌اند اما مسئولین ما به آن توجهی نکرده‌اند. در کشوری مانند کشور آمریکا که خود درصدد نفوذ در دیگر کشورها به انحاء مختلف است، قوانین مختلفی چون «قانون ثبت عوامل خارجی ۱۹۳۸» وضع شده تا هرکسی که در این کشور با عامل خارجی ارتباط می‌گیرد و یا کمکی دریافت می‌کند، آن را در سامانه‌ای ثبت کند. تدوین سند «changing mind,wining  peace» در سال ۲۰۰۳ در وزارت امور خارجه آمریکا، با هدف تغییر اذهان کشورهای اسلامی از آمریکاستیزی به آمریکادوستی، یکی دیگر از این موارد است. درحالی که درکشور ما به مسأله نفوذ توجه نمی‌کنند و اتفاقاً دلیل بی‌توجهی مسئولین به این مسأله، خود ذیل مسأله نفوذ سیاسی قرار می‌گیرد. اولین مرحله این است که «باور» کنیم که نفوذ در کشور یک تهدید اساسی است که وقتی باور کردیم، باید به مقابله با آن بپردازیم که این مسیر، نیازمند همدلی مسئولین است. باور یک امر فرهنگی‌ست که دستگاه‌های فرهنگی‌، می‌توانند در ایجاد آن نقش داشته باشند. اگر در حوزه مبارزه با فساد، مسأله فقدان اجراست، درخصوص نفوذ، حتی قانونی نداریم که بخواهد مورد اجرا قرار گیرد.

عضو گروه دین و فرهنگ پژوهشگاه، با بیان اینکه به‌طور کلی چهار شوک در سطح دنیا در تمامی کشورها وجود دارد، درباره مهم‌ترین آن خاطرنشان کرد: بلایای طبیعی، اتفاقات و رخدادهای کشورهای همسایه، جنگ و درگیری و نهایتاً سیاستگذاری اشتباه، ازجمله شوک‌های احتمالی در کشورهاست که از این میان، سیاستگذاری اشتباه، اصلی‌ترین شوکی‌ست که می‌تواند در هرکشوری رخ دهد. در بیانیه گام دوم انقلاب، به مواردی چون بی‌توجهی به شعارهای انقلاب، غفلت از جریان انقلابی، بودجه‌بندی معیوب و نامتوازن، نگاه به خارج و نه ظرفیت داخلی، عدم ثبات سیاست‌های اجرایی و ... اشاره شده که ذیل همین موضوع قرار می‌گیرد. مقام معظم رهبری در بخشی از بیانیه به مثلث تصمیم که متشکل از تصمیم‌سازان، تصمیم‌گیرندگان و افکار عمومی‌ست، اشاره کرده که این نشان‌دهنده احاطه ایشان بر حوزه جامعه و بحث سیاستگذاری‌ست.

تدین در پایان با یاد کردن از «نفوذ» و «فساد» به مثابه راهبردی‌ترین مسائل اجتماعی- فرهنگی ایران، سخنان خود را به پایان برد.

گزارش از: فریبا رضایی