گزارش سیاستی «رسانه‌ها و مطبوعات کودک و نوجوان ایران» نوشته سیدعلی کاشفی خوانساری از سوی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر شد.

این گزارش با هدف رسیدن به پیشنهادهایی برای ارتقای بهره‌وری و اثربخشی مطبوعات کودک و نوجوان در فضای کشور تهیه شده است. از این‌رو با مفروض‌گرفتن ضروری و ممکن بودن انتشار مطبوعات کودک و نوجوان به‌شکلی موفق و مقبول، تلاش می‌کند به این پرسش پاسخ دهد که «آیا در حال حاضر وضعیت مطبوعات کودک و نوجوان ایران مطلوب و قابل قبول هست یا نه؟»

برای پاسخ به این پرسش، نویسنده پس از اشاراتی کلی به رسانه‌های کودک و نوجوان و مروری بر سیر تاریخی‌ آن‌ها، بر روی مطبوعات کاغذی کودک و نوجوان متمرکز می‌شود.

آنچه که درباره رسانه‌های کودک و نوجوان در این گزارش ذکر شده، این است که رسانه‌های مدرن ویژۀ کودک و نوجوان در ایران با سرعت بسیار رو به رشد هستند و موانع و ابهام‌های قانونی تأثیر چندانی در کاهش این رشد نداشته‌ است. حتی بسیاری از این رسانه‌ها بدون دخالت و نظارت نهادهای حکومتی در حال رشد و گسترش‌ هستند. نکتۀ دیگر، دسترسی گستردۀ مخاطبان به رسانه‌های خارج از ایران همچون کانال‌های متعدد ماهواره‌ای کودکان، سایت‌ها، اپ‌ها و... است. برخی شبکه‌های ماهواره‌ای کودکان مخاطبان میلیونی یافته‌اند. مسأله دیگر، استفاده برخی از خانواده‌های ایرانی از سایت‌ها، اپ‌ها و شبکه‌های ماهواره‌ای انگلیسی‌زبان یا سایر زبان‌های خارجی برای آموزش و سرگرمی کودکان خود به‌جای رسانه‌های فارسی‌زبان است.

در این گزارش، نشریات کودک و نوجوان در حال انتشار به چند دسته اصلی نشریات دولتی (کیهان بچه‌ها، مجلات رشد، سلام بچه‌ها و پوپک، شاهد کودکان و شاهد نوجوانان، سروش خردسالان و سروش کودکان، همشهری ‌بچه‌ها و...)، نشریات خصوصی (نبات و نبات کوچولو، گردونه، قلک، لدر، کودکان هوشمند، عروسک سخنگو، باغچه و...)، نشریات شهرستانی (ویلکان، کاغذ رنگی، گل پونه و...) و نشریات ضمیمه (دوچرخه، آفتاب‌مهتاب، نوجوانه، هشت و آب‌نبات)، تقسیم شده‌ و مورد مطالعه قرار گرفته‌اند.

برآیند بررسی وضعیت مطبوعات کودک و نوجوان در کشور در این مطالعه این است که در سیاست‌های کلان فرهنگی، مطبوعات کودک و نوجوان در اولویت قرار ندارند و دارای اهمیت و ضرورت تلقی نمی‌شوند.

 نویسنده یادآور می‌شود که به‌دلیل کارکرد مطبوعات و روزنامه‌نگاری در مباحث سیاسی و اجتماعی، بیشتر سیاست‌مداران نسبت به مطبوعات بدبین و به‌دنبال راه‌هایی برای تضعیف و تحدید آن بوده‌اند. این نگاه کاهنده به مطبوعات کودک و نوجوان نیز تسری یافته و در آن تشدید شده است. بااین‌حال، بیشتر امکانات و حمایت‌های محدود اختصاص‌یافته به مطبوعات، صرف روزنامه‌های خبری و رسانه‌های سیاسی شده و مطبوعات کودک و نوجوان مغفول مانده‌اند.

به همین ترتیب، راه‌حل بهبود این وضعیت را ابتدا اصلاح نگاه مدیران عالی‌رتبه به ضرورت، کارکرد و منافع مطبوعات کودک و سپس تدوین برنامه‌های جزئی و موردی می‌داند.

در بخش بعدی این مطالعه، اقدامات صورت‌گرفته در دستگاه‌های مختلف حاکمیتی اعم‌از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نهاد کتابخانه‌های عمومی، ستاد کانون‌های فرهنگی مساجد، سازمان فرهنگی-هنری شهرداری تهران، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، سازمان بهزیستی، وزارت آموزش‌وپرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت ورزش و جوانان، کتابخانه‌ها و نهایتاً نهادها و سازمان‌های غیردولتی، با نگاه آسیب‌شناسانه و با هدف شناسایی خلأهای موجود، مورد بررسی قرار گرفته است.

پژوهشگر از قبَل این بررسی نتیجه می‌گیرد پیش‌نیازهای علمی و پژوهشی انتشار مطبوعات کودک و نوجوان اعم از منابع زبان اصلی، تألیف و ترجمه، بایگانی‌های تاریخی و روزآمد ملی و بین‌المللی، نشریات تخصصی، همایش‌ها، جشنواره‌ها و پژوهش‌های مرتبط و... فراهم نیستند. در زمینۀ شرایط قانونی و حقوقی نیز، گرچه مانعی بر سر راه انتشار این نشریات نیست، شرایط ویژه و حمایتی خاصی نیز به چشم نمی‌خورد. هم‌چنین برای ترویج و تبلیغ این نشریات، هیچ برنامه و سیاست ویژه‌ای در صداوسیما، خبرگزاری‌ها، مدارس، کانون‌های تبلیغاتی، کتابخانه‌ها، مراکز تجاری و تفریحی و... مشاهده نمی‌شود.

نویسنده در پایان با اعلام اینکه مهم‌ترین آسیب شناسایی‌شده در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، توجه حداقلی به مطبوعات کودک و نوجوان است، راهکارهایی را جهت رفع این مشکل و مشکلات دیگر نهادها ارائه می‌کند که از آن میان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تشکیل شورای مشاوران مطبوعات کودک و نوجوان در معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی.
• توجه ویژه به مطبوعات کودک و نوجوان در اعطای یارانه‌ها و حمایت‌های اداره کل مطبوعات داخلی.
• گنجاندن معرفی نشریات کودک و نوجوان مورد تأیید در فهرست‌های کتابنامۀ رشد، فهرستگان رشد
• انتشار چند نشریه برای گروه‌های سنی مختلف خردسالان، کودکان و نوجوانان با کسب مجوز قانونی و امکان توزیع سراسری.
• انتشار کتاب‌های ترجمه و تألیف دربارۀ مطبوعات کودک و نوجوان.
• خرید و حمایت از مطبوعات کودک و نوجوان به‌ویژه نشریات خصوصی با اعلام فراخوان عمومی و تشکیل شورای تخصصی و اطلاع‌رسانی شفاف در این خصوص.
• حمایت از نشریات استانی و محلی کودک و نوجوان با خرید برای کتابخانه‌های هر استان.
• طراحی و اجرای دورۀ کارشناسی ارشد مطبوعات و رسانه‌های کودکان در دانشکده‌های علوم اجتماعی و ارتباطات.
• گنجاندن درس مطبوعات کودک و نوجوان در رشته‌های ارتباطات، ادبیات کودک و نوجوان، کتابداری، آموزش پیش‌دبستانی و... .