نشست خبری اختتامیه شانزهمین جشنواره بین‌المللی پژوهش فرهنگی، سه‌شنبه ۲۶ دی ۱۴۰۲ با حضور سجاد صفارهرندی (دبیر علمی جشنواره)، محمدرضا بهمنی (دبیر بخش بین‌الملل جشنواره)، میثم مهدیار (معاون پژوهشی پژوهشگاه و مدیر اجرایی جشنواره)، محمدرضا روحانی (مدیر گروه فرهنگ)، محمد خراسانی‌زاده (مدیر گروه هنر)، سعید طاووسی مسرور (مدیر گروه پژوهش‌های دینی و اسلامی) و حسن بشیر (مدیر گروه رسانه و ارتباطات) در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار ‌شد.

در ابتدای این نشست سجاد صفارهرندی به قدمت جشنواره پژوهش فرهنگی و شرایط برگزاری شانزدهمین دور آن اشاره و تصریح کرد: جشنواره پژوهش فرهنگی به‌عنوان یکی از موقف‌های اهالی اندیشه، علوم‌انسانی و فرهنگ در جامعه، دارای قدمت و سنتی چندین‌ساله است که با شروع از دهه ۷۰، تاکنون ۱۵ دروه آن طی این سال‌ها برگزار شده است. امسال توفیق برگزاری شانزدهمین دوره این جشنواره پس از درنگ و وقفه‌ای ۵ ساله، برای ما فراهم شد که استقبال پژوهشگران از آن، نشان داد جایگاه مهم جشنواره دستخوش تغییر و تزلزل نشده است. فراخوان این جشنواره در دو مرحله تمدید شد که طی آن، قریب به ۴ هزار اثر اعم از پایان‌نامه، طرح پژوهشی، کتاب، گزارش سیاستی و مقاله‌های علمی پژوهشی به دبیرخانه آمد. با توجه به استقبال گسترده و نیز زمان محدود، همکاران کار مجاهدانه‌ای را در بررسی این آثار انجام دادند و حجم عظیم آثار در چندین مرحله، از ارزیابی شکلی تا محتوایی و علمی، مورد بررسی قرار گرفتند. البته بخش اصلی تدارک، تأمین و هماهنگی نیز بر عهده به همت همکاران پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات انجام گرفت که باعث شد کار به‌نحو باورنکردنی و البته توأم با دقت و درستی و روشمندی، پیش رود.

در ادامه حسن بشیر درباره تعداد آثار ارسال شده در حوزه ارتباطات و رسانه گفت: در حوزه رسانه و ارتباطات ۳۴۷ اثر به دبیرخانه جشنواره ارسال شد که از این میان، ۶۲ مورد پایان‌نامه، ۲۱ طرح پژوهشی، ۵۷ کتاب، ۲۴ گزارش پژوهشی و ۱۴۸ مقاله بودند. آثار این حوزه، مشارکت بسیار خوب و کار میان‌رشته‌ای در حوزه فرهنگ و ارتباطات در کشور را نشان می‌دهد که کار علمی فرهنگی در حوزه ارتباطات مطرح می‌شود.

محمد خراسانی‌زاده یکی از وجوه تمایز این دوره از جشنواره پژوهش فرهنگی را تشخص حوزه هنر دانست و افزود: گروه هنر جشنواره در این دوره، جریان ویژه و متفاوتی داشت. در دوره‌های پیشین جشنواره، هنر یا به این معنا وجود نداشته یا در کنار سایر بخش‌ها مانند فرهنگ مطرح شده است. گام بسیار مهم در این دوره، این بود که هنر به‌عنوان یک بخش مستقل مطح شد. در این دوره، مراحل داوری به‌قدری با نگاه همه‌جانبه، دقیق و ریزبینانه بود که می‌توان با اطمینان گفت رویکرد سلیقه‌ای وارد انتخاب آثار نشد. این آثار چندین مرحله پالایش شدند و به ترتیب مراحل پالایش ظاهری، داوری اولیه، بررسی در کارگروه هنر، توزیع آثار میان اعضای کارگروه و نهایتاً داوری دو داور خارجی را گذراندند. تعداد ۳۷۶ اثر به گروه هنر ارسال شدند که ۸۰ مورد آن در بررسی‌های اولیه انتخاب و نهایتاً ۱۴ مورد به داوری نهایی راه یافتند. از اتفاقات خوب جشنواره شانزدهم، خارج‌شدن از رویکرد گلخانه‌ای و توجه به کاربردی‌بودن پژوهش و رویکرد حل مسئله در شاخص‌گذاری‌های ارزیابی آثار بوده است. کمیت آثار هم نکته قابل توجهی است که امیدوارم بتوانیم به کمک پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، بستر‌های انتشار پژوهش‌های هنر را توسعه کمی و کیفی دهیم.

محمدرضا روحانی درباره آثار ارسالی حوزه فرهنگ اظهار داشت: حیثیت جشنواره پژوهش فرهنگی به جهت معرفی شاخص‌ها و الگوهای پژوهشی به پژوهشگران است تا آن‌ها بدانند در میان انبوه پژوهش‌ها به این الگوها استناد کنند. بیشترین آثار ارسالی به دبیرخانه جشنواره، مربوط به گروه فرهنگ است که ۱۸۰۰ اثر در این حوزه ارسال شد. از میان این آثار بر اساس معیارهای پالایش، به ۶۰ تا ۷۰ برتر رسیدیم که چندین مرحله ارزیابی را گذراندند. در میان داوران این گروه افرادی چون دبیر شورای فرهنگ عمومی و شورای اجتماعی وزیر فرهنگ و اشاد اسلامی حضور داشتند و این به جهت مواجهه واقعی آن‌ها با مسائل مبتلابه فرهنگ، نقش به‌سزایی در داوری آثار داشت. توجه به روشمندی و حیثیت پژوهشی آثار، خلاقیت و ابداع و مسئله‎مندی و دغدغه‌مندی آن‌ها و نسبتشان با مسائل جامعه، از معیارهای اصلی بررسی آثار حوزه فرهنگ بودند.

سعید طاووسی مسرور نیز به اجتناب از شاخص‌های غیرعلمی در ارزیابی و داوری آثار اشاره و خاطرنشان کرد: بعد از گروه فرهنگ، گروه‌ پژوهش‌های دینی و اسلامی دومین گروهی بود که آثار دریافتی آن بالا بود. تعداد ۱۲۸۰ اثر در این گروه به دبیرخانه ارسال شد که شامل ۵۲۵ کتاب، ۵۲۲ مقاله، ۸۱ رساله دکتری، ۸۲ پایان‌نامه ارشد، ۶۱ طرح پژوهشی و ۹ گزارش سیاستی بود. از این آثار با بررسی‌‌های متعدد، به ۸۸۰ اثر و سپس ۵۰ اثر رسیدیم و نهایتاً از این میان این تعداد هم، به ۲۷ اثر برتر رسیدیم که برای ارزیابی نهایی به دو داور خارجی ارسال شدند. نکته قابل ذکر این است که در داوری آثار هیچ ملاک غیرعلمی، فشار از بیرون و رویکرد جناحی در انتخاب آثار نبود و داوری بر مبنای شاخص‌هایی که اساس شکل‌گیری جشنواره بوده یعنی شناسایی پژوهش‌های شاخص و استفاده از آن‌ها در سیاست‌گذاری فرهنگی بوده است.

در ادامه محمدرضا بهمنی با بیان اینکه کارکرد اصلی جشنواره باید خارج‌کردن پژوهش‌های فرهنگی از محجوریت باشد، درباره بخش بین‌الملل جشنواره یادآور شد: پژوهش‌های فرهنگی در حوزه فرهنگ، هنر و رسانه دو کارکرد کمک به نظریه‌پردازی و غنابخشی حوزه فرهنگ و از سوی دیگر بازخوردگیری در میدان فرهنگ می‌شود که این دو منجر به کارکرد اصلی «کمک به مسئله‌شناسی خوب و دقیق در حوزه فرهنگ» می‌شود. پژوهش‌های فرهنگی، عقبه تولید و مصرف فرهنگی هستند. به عبارتی، اعتبار زیست‌بوم فرهنگی کشور به قوت پژوهش‌های فرهنگی است. از این منظر جشنواره پژوهش‌ فرهنگی دارای اهمیت بالایی است. بخش بین‌الملل این جشنواره دارای اهمیت مضاعفی است ازجمله اینکه می‌تواند جریان‌های ایران‌شناسی در خارج کشور را تغذیه دانشی کند. بخش بین‌الملل جشنواره در دو فرآیند انجام شد. ازجمله روش مرسوم عادی که پژوهشگران در سایت جشنواره ثبت‌نام و آثار خود را ارسال کردند و دیگری تمرکز بر تعداد خاصی از کشورها بود که رایزنان فرهنگی به‌صورت میدانی اقدام به شناسایی آثار مرتبط کردند. بیش از ۱۹۰ اثر به بخش بین‌الملل جشنواره ارسال شد که ۷۸ درصد آن کتاب و بقیه در قالب‌های مقاله و پایان‌نامه بودند. نکته قابل توجه، آثار به‌روز و دقیق پژوهشگران خارجی در حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی بود و این نشان می‌دهد مبادله نظام علمی کشور تا چه اندازه با کشورهای دیگر، زنده و پویاست. اختتامیه جشنواره در ۳۰ دی برگزار خواهد شد اما به نظرم باید افتتاحیه‌ای باشد برای بهره‌برداری از آثار. کارکرد اصلی این جشنواره باید خارج‌کردن پژوهش‌های فرهنگی از محجوریت باشد و با خارج‌کردن آن‌ها از قفسه‌نشینی، آن‌ها را روی میزهای سیاست‌گذاری فرهنگی و مدیریتی کشور بیاورد.

در پایان این نشست، اسامی نامزدهای راه‌یافته به مرحله نهایی جشنواره توسط سجاد صفارهرندی دبیر علمی جشنواه قرائت شد که به این شرح است:

بخش هنر:

• محمد رودگر /  کیمیای کرامت
• رضا میرمبین / نقد و بررسی تحلیلی فصل هنر کتاب رساله ای در باب انسان
• میثم خداشناس / تدوين مباني طراحي ظروف خانگي دوره قاجاريه با تأکيد بر هويت ايراني-اسلامي
• محمدحسین ناصربخت / مضحکه ایرانی
• زهرا عبداله / جریان‌شناسی هنرهای تجسمی انقلاب اسلامی در پژوهش‌های تولیدشده (مطالعه موردی کشورهای منتخب: انگلستان، آلمان، آمريکا و فرانسه)
• سیدشاهین محسنی / موسیقی و معرفت ؛حکمت موسیقی نزد غزالی
• فردین محمدی / بازنمایی میدان قدرت در ایران در سریال‌هاي خانگی (مطالعه موردي سریال آقازاده)
• بهروز رسولی / ارزیابی پژوهش  و پژوهشگران هنر :‌ تجربه‌های جهانی و راهکارهایی برای سیاست‌گذاری در ایران 

بخش ارتباطات و رسانه:

• سحر محمدپور/ راهنمای عمل مدیریت تصویر شهید قاسم سلیمانی در سیمای جمهوری اسلامی ایران
• محمدحسن یادگاری و فاطمه حاجی کاظم طهرانی / سواد بازی؛ شناخت قواعد بومی سواد بازی های رایانه ای
• علی  نهاوندی / مجموعه گفتارهای فقه رسانه و ارتباطات
• مجید کافی و  سیده مرضیه شعاع / خانواده فناورانه (پیامد سیطره شبکه‌های اجتماعی مجازی بر روابط خانواده)
• احسان شاه قاسمی / میدان شهرت در ایران
• الهه شاکری داریانی/ مبانی نظري و زیبایی‌شناختی تلویزیون تعاملی (مطالعه‌اي درباره تغییرات متون نمایشی در تلویزیون تعاملی)
• بخش پژوهش‌های دینی و اسلامی:
• محمدرضا حافظ نیا و ابوالفضل کاوندی/ هنر و آیین کشورداری در اندیشه ایرانی
• محمدتقی کرمی قهی / جای پای زینب علیهالسلام؛ پدیدارشناسی پیاده‌روی زنان ایرانی در اربعین
• کریم مهری/ کارکردهای فرهنگی – اجتماعی پیاده‌روی اربعین
• مهدیه پاکروان/ تحلیل تاریخی «پنداره مهدی خشونت‌گرا» (مبتنی بر منابع روایی شیعه دوازده امامی تا قرن هفتم ه‍.ق)
• مصطفی گوهری/ زمانه، زندگی و کارنامه ملاحسین واعظ کاشفی
• محسن حسام مظاهری/ جشن‌های اسلامی شیعی در ایران؛ بر پایه گزارش های سفرنامه نویسان ، مستشرقان و ایران‌شناسان از دوره صفوی تا پهلوی اول )
• فناوری‌های جدید و آینده‌پژوهی فرهنگی:
• حمیدرضا رادفر/ ترسیم وضعیت استارت‌آپ‌های صنایع خلاق فرهنگی در حوزه مطبوعات و ارائه سناریوی توسعه
• زینب پاپی/  تدوین دستنامه حقوق مالکیت مادی و معنوی منابع کتابخانه ای چاپی و دیجیتال در ایران
• سمیرا اجتهادی، مهدی حاج امینی / تحلیل زیرساختار های بازار هنر و درآمد هنرمندان خوشنویس در مشهد
• سید مصطفی حلوائیان مصلائی/ ظرفیت‌سنجی شهر یزد برای الحاق به شبکه شهرهای خلاق یونسکو
• نرجس منفرد، فریده حق بین و  یوسف قاسمی نژادرائینی / معناپردازی گفتمان برند در شبکه اجتماعی اینستاگرام: واکاوی رمزگان‌های فرهنگیِ صنایع خلاق ایرانی
• سمیه بلبلی قادیکلایی/مروری نظام مند بر دلالت های اخلاقی استفاده از هوش مصنوعی در فناوری‌های دیجیتال و نسبت آن با اخلاق شکوفایی

فرهنگ:

• سحر پیرجمادی/طراحی مدل  شرکت های ورزشی دانش بنیان پایدار  و کار آفرین در ایران 
• بهروز بهروزیان/ معلولیت و زیست اجتماعی 
• سیدابراهیم رئوف موسوی/سبک زندگی کارمندی
• رحیم یوسفی اقدم/ پیامدهای اجتماعی – فرهنگی تکنولوژی عکاسی در ایران : از قاجار تا پایان سلطنت پهلوی اول
• محمد پورکیانی / بنیان‌های نظری سیاستگذاری فرهنگی؛ مقدمه ای بر تبیین رویکرد جدید هدایت گری فرهنگی
• محمدسعید ذکایی و سیمین ویسی/ زیست مجازی در ایران؛ عواطف و خرده فرهنگ‌ها در شبکه های اجتماعی
• حسین بستان (نجفی)/ سیاست‌‌پژوهی عفاف و حجاب در ایران
• سینا کلهر/ مسئله شناسی فرهنگی؛ روش های مسئله شناسی تحولات اولویت های مسئله‌ای مردم

گزارش از: بهاره رضایی