اشاره: در هدف‌گذاری کلی برنامه تحول وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت دوازدهم، مقوله «گسترش گفتگوهای فرهنگی» مورد توجه قرار گرفته است. در مسائل ۹ گانه برنامه تحول وزارتخانه، از یک سو، بر مسئله «فقدان گفتگوهای سازنده و فراگیر» تصریح شده و از سوی دیگر مسئله «نقش کمرنگ اهالی فرهنگ و هنر، صاحب‌نظران و مؤسسات و گروه‌های عرصه فرهنگ» مورد توجه قرار گرفته است. حاصل برآیند این دو مسئله این سوال را پیش‌رو قرار داد که چگونه می‌توان گفتگوهای فرهنگی را به مدد بهبود سیاستگذاری و تصمیم‌گیری در عرصه فرهنگ و هنر فرا خواند؟

بر این اساس، طرح عملیاتی نخست در کلان برنامه گفتگوهای فرهنگی، با هدف «تقویت نقش‌ها، فعالیت‌ها و تصمیم‌های حاکمیتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از رهگذر گفتگوهای فرهنگی» طراحی و وارد مرحله اجرا شده است. در این طرح، گفتگوهایی در سه سطح تعریف شده است که سطح دوم آن گفتگوهای سازمان‌ها و معاونت‌های تابعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با صاحبان فکر و اندیشه و تجربه است. مقرر است این گفتگوها روزهای سه‌شنبه هر ماه و با عنوان «سه‌شنبه‌های گفتگو» برگزار شود.

اولین نشست معاونت هنری با موضوع «راهکارهای رونق بازار موسیقی ایران مبتنی بر تجربه موسیقی هویت بخش» و با حضور دکتر صدری، بهرامی‌نژاد، صداقت کیش، یعقوبیان و چراغی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار گردید.

در ابتدای این نشست دکتر صدری با ذکر مقدماتی در مورد موسیقی ایرانی، این سوال را طرح کرد که آیا موسیقی ایرانی امروز ما در امتداد موسیقی دیروز است یا اساساً دچار گسست شده است؟ اگر دچار گسست شده، چه عواملی در آن دخیل بوده و یا اگر دچار استمرار بوده چه عواملی باعث می‌شود این استمرار بهتر دیده شود؟ وی همچنین با اذعان به این نکته که یکی از نگرانی‌های اهل موسیقی این است که موسیقی به سمت خروج از هویت حرکت می‌کند و درواقع موسیقی بی‌هویت اشاعه پیدا می‌کند که هیچ‌گونه ارتباطی به فرهنگ ایرانی ندارد، پیشنهاد کرد که در این جلسه در مورد این دغدغه گفتگویی صورت گیرد. در ذیل به مهم‌ترین موارد مطرح شده در این نشست اشاره می‌گردد:

- نخستین مسأله این است که باید ببینیم مقوله هویت در موسیقی ایرانی را چه می‌دانیم؛ در آن صورت است که می‌توانیم بگوییم تداوم داشته یا گسست. لذا نکته اول دانستن عناصر هویت‌بخش موسیقی ایرانی است که به زمان قبل از برخورد با غرب برمی‌گردد.

- در پاسخ به سوال اینکه دچار گسست شدیم یا استمرار،لزوماً باید جریان تاریخی را بشناسیم. آنچه که در ابتدای قرن 20 میلادی و همزمان با انقلاب مشروطه رخ می‌دهد، به‌نوعی همراه با گسست از عناصر هویت خودی و الهام از عناصر غربی بود. ولی از میانه قرن 20 به بعد، که انفجار آن همزمان با انقلاب سال 57 در ایران بود، مجدداً بازگشت به عناصر هویت‌بخش و «پیدا کردن خود» اهمیت پیدا می‌کند؛ جریانی که تاکنون ادامه داشته و هنوز در این زمینه به بلوغ نرسیدیم. به‌همین دلیل واکنشی به این جریان پیش آمد که «پس رابطه ما با جهان چه می‌شود؟».

- توجه به روند تاریخی دارای اهمیت است ولی آنچه که امروز برای ما می‌تواند مسأله باشد، این است که «روند تغییر» را چگونه مورد مطالعه قرار دهیم. چراکه تغییر به هرحال اتفاق می‌افتد و چیزی نیست که بتوان جلوی آن را گرفت. لذا پروسه تغییر در موسیقی‌شناسی مورد توجه است و آثار «جهانی شدن» در موسیقی همه جای دنیا دیده می‌شود و فقط ایران در این مقوله نمی‌گنجد؛ مشکلی که در این زمینه وجود دارد این است که هویت را مطلق فرض بگیریم یا اینکه نظر ما این باشد که به دنبال ساختن یک هویت جدید باشیم؛ برخلاف تصور ما، نه هویتی قابل تثبیت است نه قابل دست گرفتن. راه سوم این است که هویت را تعریف کنیم و ببینیم عناصر فرهنگی که این هویت را می‌سازند، چه عناصری هستند.

- نمی‌توان به روند تغییرات نمره مثبت یا منفی داد، شاید موضوع اصلی این باشد که در روند آموزش بتوانیم شاخصه‌های فرهنگی را روشن‌تر کنیم؛ چراکه بسیاری از افرادی که در این مسیر (یادگیری) هستند، از شاخصه‌های فرهنگی خود و هم‌چنین از شاخصه‌های فرهنگی غرب اطلاعی ندارند، به‌همین دلیل اکثراً در مقابل غرب احساس ضعف می‌کنند.

- در رابطه با موسیقی local و محلی، این حمیت و قومیت است که به دنبال مشروعیت دادن به این نوع موسیقی است و این مسأله بیشتر به حس ناسیونالیستی برمی‌گردد تا به آن حس موسیقایی.

- هر موسیقی برای خود دارای شناسه‌هایی است، در رابطه با موسیقی ایرانی نیز چنین است. یعنی مواردی مثل «نوع گردش‌های ملودی»، «نوع اجرا» اینکه تک‌نوازی یا گروهی باشد، «وزن»هایی که استفاده می‌شود، حتی «نوع پوشش» خواننده و «حرکات بدن» او و ... از جمله شاخص‌های هویت بخش موسیقی ایرانی هستند.

- عرصه موسیقی ایرانی مشکلاتی دارد، ازجمله اینکه قانون مدون و سیاستگذاری درستی در این زمینه وجود ندارد. همین مسأله باعث شده گاهی موسیقی جدی نیز تولید شود ولی به دلیل مشکلاتی که وجود دارد، فرصت بروز و ظهور نیابد. لذا بسیاری از هنرمندان این عرصه ناخواسته بازنشسته می‌شوند. مهم‌ترین دلیل دچار شدن به این مشکل، حل نشدن مسأله حقوق هنرمندان و مالکیت ادبی هنری است.

- موسیقی ایرانی نه تنها دچار پیوستگی بوده حتی تلاش‌هایی برای فرار از هویت نیز، منجر به افتادن در تله آن شده است. لذا به‌هیچ وجه امکان گسست «وجود ندارد». هرکار جدیدی نیز تولید می‌شود ناخودآگاه با تکیه بر موسیقی کلاسیک است نه یک مسیر مجزا.

- ما هنوز درگیر مسأله ناسیونالیسم هستیم و هنوز نتوانستیم ملیت خود را تثبیت و بروز آن را در جنبه‌های مختلف هنری در جهان تثبیت کنیم به خصوص در موسیقی. بخشی از این مشکل ناشی از «محتوا و مواد موسیقی» و آنچه که ما هویت می‌دانیم ناشی می‌شود. بخشی دیگر ناشی از مکانیزم‌های صنعت موسیقی است که شناخت خوبی از آن نداشتیم که بتوانیم آن را به دنیا عرضه کنیم و بخش آخر، مربوط به بخش «آموزش» است که باید روی این قسمت سرمایه‌گذاری شود. 

گزارش از: فریبا رضایی