اولین جلسه از مجموعه جلسات راهکارهای افزایش نشاط اجتماعی، در آستانه سال جدید ۹۸، با حضور سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و دکتر محمد سلگی، رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات شنبه ۹۷/۱۲/۲۵، در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار گردید.

دکتر حسین انتظامی، دکتر محمدرضا بهمنی، دکتر محمدرضا جلالی(دبیر جلسه)، دکتر غلام‌رضا عفاری، مهندس محمد بهشتی، دکتر حسن عشایری، دکتر ضیاء هاشمی، دکتر تقی آزاد ارمکی ، علی‌اصغر سیدآبادی و دکتر قادری ازجمله شرکت‌کنندگان در این نشست بودند.

در ابتدای این نشست، دکتر محمد سلگی، ضمن تشکر از حاضران و پذیرش دعوت در ایام پرکار آخر سال و حضور در این جلسه، به بحث نشاط اجتماعی به‌صورت کلی و هم‌چنین تحقیقات صورت‌گرفته درمورد این موضوع اشاره و بیان کرد: «نشاط اجتماعی» به دلیل اهمیتی که دارد، همواره مورد توجه بوده و در این زمینه پژوهش‌های مختلفی هم در داخل و هم در خارج صورت گرفته است؛ محققان داخلی روی مهم‌ترین «عناصر تشکیل‌دهنده» این موضوع و نیز «موانع» تحقق آن، کار‌های قابل‌توجهی در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی انجام داده‌اند.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات ادامه داد: «موسسه بررسی ارزش‌های جهان» از سال ۱۹۸۱ مطالعاتی روی نشاط انجام داده که گزارش‌هایی را نیز درمورد وضعیت نشاط در ایران اعلام کرده است؛ طبق این گزارش‌ها، وضعیت نشاط در ایران بین سال‌های ۲۰۰۵-۲۰۰۳ رقم بالایی داشته است.

در ادامه دکتر صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، به دلایل برگزاری این نشست پرداخت و اظهار داشت: بحث نشاط اجتماعی از ابتدای دولت دوازدهم مطرح بوده و در ادامه نیز جلساتی جهت جدی گرفتن نشاط اجتماعی و چگونگی افزایش آن و هم‌چنین انجام اقدامات متناسب با آن، برگزار گردید که قرار شد کمیته نشاط اجتماعی با ریاست وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دنبال و پیگیری شود. وزارت مزبور نیز، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات را با توجه به سنخیت ساختاری و نیز اهمیت کسب یک خروجی مطمئن و متقن، مسئول این کار معرفی کرد.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در ادامه اهداف موردنظر از برگزاری این جلسات را در ۴ مورد خلاصه کرد که عبارت‌اند از: پیدا کردن «تفسیر مشترک» از نشاط اجتماعی؛ یافتن «تحقیقات انجام‌شده» و کارهای مرتبط با موضوع نشاط، هم در بعد داخلی و هم در بعد خارجی؛ انجام کارها و پژوهش‌های «مکمل» باتوجه به عدم کفایت تحقیقات موجود؛ تدوین یک برنامه مشخص در سه سطح برای «حاکمیت»، «دولت» و «وزارتخانه».

در این جلسه، هریک از مدعوین به نکاتی اشاره کردند که به مهم‌ترین آن‍ها اشاره می‌شود:

- در جامعه ما آمار هیجانات منفی درمقایسه با هیجانات مثبت رقم بالاتری دارد که اگر قرار است اقدام عملی در رابطه با موضوع نشاط اجتماعی صورت گیرد، باید از همین مسیر هیجانات منفی و عوامل بازدارنده شروع شود؛ یعنی ابتدا باید جنبه‌های سلبی را مهم‌تر دانست تا جنبه‌های ایجابی. لذا باید لیستی از عوامل بازدارنده از نشاط داشته باشیم و در مرحله بعد این موانع را مرتفع کنیم.

- «خرد» و «خردورزی» مسأله مهمی است که باید آن را به‌ویژه در خانواده و سپس در آموزش‌ و پرورش و رسانه ایجاد و گسترش داد. اگر هیجان آسیب ببیند، خردورزی از بین خواهد رفت. لذا باید بار خردورزانه و هیجان تعادل پیدا کند که این مهم را باید از دوران کودکی و مهدکودک شروع و نهادینه کرد.

- وضعیت موجود ما، زمان پژوهش‌های درازمدت نیست؛ نظام کارشناسی کشور باید بگوید ما در چه وضعیتی هستیم؛ لذا اراده مسئولین کشور باید بر این باشد که نخبگان کشور را در عرصه‌های مختلف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی دعوت کند و تمام کارها را از آن‌ها بخواهد و آن‌ها را مسئول بداند؛ به‌طوری که آن‌ها به‌عنوان نمایندگان هر حوزه پاسخگو کارهای انجام شده و نشده باشند.

- جامعه ایرانی جامعه‌ای احساسی و عاطفی است که این ساحت عاطفی به‌رسمیت شناخته نشده و همین امر باعث شده جامعه روشنفکری با مردم ستیز پیدا کند. این جریان عواطف و احساسات به‌درستی مدیریت نشده و درون آن انواع تعارض‌ها که بیشتر به حوزه فرهنگ، هنر، موسیقی، ادبیات و ... مربوط می‌شود، ظاهر شده و همین مسأله جامعه را به سمت افسردگی می‌کشاند. راه درمان هیجان جامعه ایرانی، به‌رسمیت‌شناختن احساسات، عواطف و هیجانات مردم است.

- «self  definition» یا همان «تعریف از خود» در جامعه ما دچار اختلال است؛ یعنی تعریفی نابهنجار است. برای اینکه این تعریف از خود سامان داده شود، باید نخبگان حوزه فرهنگ دعوت و این کار به آن‌ها واگذار شود. در این صورت مفاهیم جست‌وجو و حس خوب تاریخی و فرهنگی ایران بازخوانی خواهد شد. لذا ما در نهایت به مفاهیم امید به زندگی، استقرار وضعیت موجود و بسیاری از مفاهیم مثبت دیگر خواهیم رسید.

- وجود آیین‌های باستانی مثل عید نوروز و چهارشنبه‌سوری و ... و تداوم آن‌ها تاکنون، نشان‌دهنده این است که جامعه ایران جامعه بی‌نشاطی نیست؛ مردم ایران، مردم رندی هستند که می‌توانند خود را شاد نگه دارند. بنابراین در این مسیر، مخاطبان بحث پژمردگی، مردم نیستند بلکه باید با مسئولین و حاکمیت یا به‌عبارت کلی‌تر «فضای رسمی» صحبت کرد تا با انجام برخی کارها، جلوی نشاط مردم گرفته نشود.

- برای دستیابی به نتایج و خروجی واقع‌گرایانه، بهتر است که نمایندگان مختلف از نهادهای مختلف، ازجمله وزارت آموزش و پرورش، وزارت اقتصاد، شهرداری‌ها و ... در این جلسات حضور داشته باشند در غیر این‌صورت نتایج واقع‌گرایانه نخواهد بود. هم‌چنین باید ذهن آکادمیک را به واقعیت اجتماعی پیوند دهیم. لذا نقطه راهگشا، دعوت از نخبگان نیست؛ باید از غیرنخبگان ازجمله NGO ها استفاده کرد.

- نمی‌توان گفت لزوماً افزایش تعداد جشن‌ها و یا مراسم‌های شاد، نشاط را زیاد می‌کند؛ همان‌طور که تعداد فیلم‌های کمدی، موسیقی و ... افزایش یافته ولی نشاط بیشتر نشده است. حلقه مفقوده نشاط درون‌زاد است؛ نشاطی که جامعه خودش باید ایجاد کند. کاری که باید در این مسیر انجام داد این است که به مردم «نحوه مواجهه با بحران‌ها» و «تقویت توانایی مقابله‌ای» آموزش داده شود؛ بنابراین باید به جامعه فرصت داد تا بتواند خودش را بازیابی کند. NGO  ها نهادهایی هستند که می‌توانند این فضا را برای مردم ایجاد کنند تا آن‌ها بتوانند تنفس کنند.

- نقطه مقابل نشاط اجتماعی، موضوعی است تحت عنوان «درماندگی». اگر بین رفتار و پیامد رفتار، یک رابطه منطقی وجود نداشته باشد، منجربه درماندگی می‌شود. این وضعیت عوارضی مثل مصرف مواد مخدر، الکل، بروز رفتار مجرمانه و ... خواهد داشت؛ بنابراین ناچاریم برای آن درمانی پیدا کنیم. به‌عبارت دیگر باید بین رفتار و پیامد رفتار، ارتباط و پیوند برقرار کنیم. ازجمله اقدامات، «گسترش رسانه‌های جمعی» مثل ایجاد روزنامه‌های الکترونیکی که مردم بتوانند در آن‌ها حرف بزنند و «گسترش NGO ها»، که به نحوی فرآیند پاسخگویی در جامعه تقویت شود تا در درمان درماندگی موثر باشد.

- نشاط اجتماعی مسأله‌ای چندوجهی است که بعد سیاسی آن پررنگ‌تر است. ازجمله مشکلاتی که بر سر راه این نشاط وجود دارد، یکی «مشکلات ارزشی» که بیشتر مربوط به اختلاف سلیقه‌هاست و دیگری، «مشکلات اقتصادی» است که به‌نوبه خود، تمام ابعاد زندگی مردم را تحت‌تأثیر قرار می‌‎دهد؛

 اما علی‌رغم مشکلاتی که وجود دارد، فرصت‌ها و ظرفیت‌هایی نیز وجود دارد که می‌توان روی آن‌ها کار کرد، مثل راه افتادن «فستیوال کوچه» در بوشهر و آواز و خیام‌خوانی در کافه‌ها که منجر به جذب توریست نیز شده است.

-نباید به مسأله نشاط اجتماعی به‌صورت تک‌بعدی نگاه کرد؛ بدن نیز به استقبال روان رنجور می‌رود، چنان‌که میزان بیماری MS به‌شدت بالا رفته است.

- مسأله بسیار خطرناک، «هیجان‌های سرگردان» و «هیجان‌های بی‌صاحب» است که انبار باروت هستند و با یک جرقه آتش می‌گیرند؛ چیزی که می‌توان آن را «خوراک دشمن» دانست.

در پایان این نشست، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از حاضران خواست باتوجه به موارد ذکرشده در این جلسه، تلاشی در «مفهوم‌سازی» داشته باشند و «راهبرد»های لازم را نیز برای آن ترسیم کنند و یک پیش‌نویس تهیه و در اختیار افراد قرار دهند تا اعضا در جریان محورهای گفتگوی جلسه آینده قرار بگیرند.

گزارش از: فریبا رضایی