وزیر دفاع آمریکا، لوید جی اوستین، در آوریل ۲۰۲۱ به رویکرد جدید دولت بایدن در حوزه دفاع پرداخت. وی با اشاره به اینکه بازدارندگی همیشه در طول تاریخ آمریکا محور بوده است، گفت که در آینده، بازدارندگی باید با آنچه در گذشته بوده متفاوت باشد و رویکرد جدید را «بازدارندگی یکپارچه» (integrated deterrence)  توصیف کرد. اوستین تأکید کرد بازدارندگی همچنان بر همان منطق استوار است، اما اکنون حوزه‌های متعددی را در بر می‌گیرد که برای تضمین امنیت آمریکا در قرن بیست‌و‌یکم، باید بر همه آنها مسلط شد. بازدارندگی یکپارچه شامل داشتن بهترین سیستم‌های تسلیحاتی و جدیدترین فناوری‌هایی است که دشمنان را وادار به فکر کردن می‌کند. این نوع بازدارندگی شامل توسعه ابزارهایی است که برای مثال از هوش مصنوعی و محاسبات کوانتومی استفاده می‌کنند. بازدارندگی یکپارچه همچنین شامل مفاهیم جدید عملیات و اقدام هماهنگ در زمین، هوا، دریا، فضا و فضای مجازی است. آنچه دولت آمریکا از این رویکرد به دنبال آن است، ترکیبی مناسب از فناوری، مفاهیم عملیاتی و قابلیت‌ها است، به گونه‌ای که همه این موارد با هم و درهم تنیده شده و به نحوی شبکه‌بندی شده‌ و چنان معتبر، منعطف و قدرتمند باشد که هر گونه دشمنی با آمریکا را متوقف سازد. او معتقد است که بازدارندگی یکپارچه برای آمریکا مزیت‌ها و برای دشمنان آمریکا چالش‌ها و معضلات ایجاد می‌کند.[1] بالاخره در ۲۸ مارس ۲۰۲۲ وزارت دفاع آمریکا، سند راهبردی دفاع ملی آمریکا را به کنگره آمریکا ارسال کرد. آنچه از این سند برای تمامی مجامع آکادمیک، رسانه‌ای و... در دنیا مورد توجه فراوان بود همان رویکرد اصلی وزارت دفاع آمریکا در این سند بود، یعنی «بازدارندگی یکپارچه». این رویکرد برای منصرف‌کردن دیگران از رفتارهای خاص در زمان‌های خاص با استفاده از دیپلماسی، سیاستمداری اقتصادی و قدرت نظامی در کنار هم و به ‌طور برجسته نشان داده شده است.[2]

دو کلیدواژه بنیادی است که بازدارندگی یکپارچه بدون این دو معنایی پیدا نمی‌کند: 1- جنگ ترکیبی -2- منطقه خاکستری. تعدادی از استراتژیست‌ها و محققان غربی معتقدند که تاکنون دولت آمریکا از منطقه خاکستری به نحو احسن استفاده نکرده است و رویکرد بازدارندگی یکپارچه این مزیت را دارد که آمریکا عملیات در منطقه خاکستری را به اولویت اول راهبرد دفاعی خویش تبدیل کند.[3] اهمیت منطقه خاکستری زمانی بیشتر مشخص می‌شود که بدانیم از نظر خبرگان دفاعی، جنگ‌ها در دنیای امروز به معنای جنگیدن و انجام عملیات در منطقه خاکستری است.[4]

اما رویکرد «بازدارندگی یکپارچه» چه ارتباطی با امنیت فرهنگی، خصوصا امنیت فرهنگی جمهوری اسلامی ایران می‌تواند داشته باشد؟

برای اینکه بتوانیم بازدارندگی یکپارچه را به امنیت فرهنگی ارتباط دهیم، نیاز به اصطلاحی است که پل ارتباطی ما بین این دو مفهوم باشد، یعنی «منطقه خاکستری» (gray zone). در سند دفاع ملی آمریکا، ۳۳ مرتبه از ایران یاد شده است و ۱۲ مرتبه از اصطلاح منطقه خاکستری استفاده شده است. این سند با خطرناک‌خواندن ایران برای امنیت ملی آمریکا در منطقه، اذعان دارد که به غیر از توان موشکی و هوایی ایران و همچنین قدرت هسته‌ای، قدرت عملیاتی ایران در منطقه خاکستری را تهدیدکننده امنیت ملی آمریکا دانسته و معتقد است که بایستی با همکاری متحدان خویش در جهان، با عملیات منطقه خاکستری ایران در دنیا مقابله کند.[5] با استناد به متن این سند و نیز تحلیل‌های متخصصان حوزه امنیت و دفاع، بایستی اذعان کرد که دولت آمریکا از سال ۲۰۲۲ تمرکز عمده‌ خود را به استفاده از منطقه خاکستری برای مقابله و مواجهه با کشورهای هدف قرار داده است. این سند و تحلیل‌های آن، دو گزاره را که یکی فرصت و دیگری تهدید است در پیش روی جمهوری اسلامی ایران قرار می‌دهد. سند راهبردی دفاع ملی آمریکا حاکی از آن است که فعالیت عملیاتی ایران در منطقه خاکستری تهدیدی برای امنیت ملی آمریکا محسوب می‌شود و لذا این امر به مثابه فرصت برای کشورمان است که با تشدید این عملیات‌ها در این منطقه و تعمیق و گسترده‌کردن آنها در مقابل آمریکا، قدرت ابتکار داشته باشد. از سویی دیگر تمرکز آمریکا به عملیات در منطقه خاکستری علیه کشورهای هدف که قطعاً جمهوری اسلامی ایران یکی از آنها است، تهدیدی برای کشورمان به حساب می‌آید که لازم است مسئولین امر دقت و آگاهی خویش را از این سند و رویکرد افزایش داده و با سیاستگذاری و موضع‌گیری‌های مناسب، تهدید را به فرصت تبدیل کنند.

کشورهای پیشرفته دنیا و خصوصا استکبار جهانی به طور فزاینده‌ای اهداف ملی خود را در عرصه‌ای کم‌درک‌شده به نام «منطقه خاکستری» دنبال می‌کنند.  این منطقه بین صلح و جنگ آشکار قرار دارد، یعنی نه حالت صلح به آن تعلق می‌گیرد و نه حالت جنگ آشکار و لذا به همین علت منطقه خاکستری لقب گرفته است. مبارزات نظامی متعارف که ظاهراً یادگاری از نظم بین‌المللی دوران جنگ سرد است، جای خود را به جنگ ترکیبی شامل حملات سایبری، کمپین‌های اطلاعاتی و مجموعه‌ای از فشارهای غیرخشونت آمیز دیگر داده است که در منطقه خاکستری علیه کشور هدف رخ می‌دهند.

اما «منطقه خاکستری» دقیقاً چیست و چگونه این مفهوم در دنیای پس از جنگ سرد توسعه یافته است؟ منطقه خاکستری مجموعه ای از فعالیت‌ها را توصیف می‌کند که بین صلح (یا همکاری) و جنگ (یا درگیری مسلحانه) رخ می‌دهد. بسیاری از فعالیت‌ها در این میان می‌توانند قرار بگیرند؛ از فعالیت‌های اقتصادی شرورانه، عملیات نفوذ، و حملات سایبری گرفته تا عملیات‌های مزدور، ترور و کمپین‌های اطلاعات نادرست. عموماً، فعالیت‌های منطقه خاکستری از سوی بازیگران دولتی و غیردولتی، کمپین‌های تدریجی تلقی می‌شوند که ابزارهای غیرنظامی و شبه نظامی را با هم ترکیب می‌کنند و به زیر آستانه درگیری‌های مسلحانه می‌رسند. هدف آنها خنثی‌کردن، بی‌ثبات‌کردن، تضعیف یا حمله به یک دشمن است و اغلب در راستای آسیب‌پذیری‌ها و رخنه‌های کشور هدف طراحی می‌شوند. در عین حالی که عملیات‌های منطقه خاکستری چیز جدیدی نیست، شایع‌شدن فن‌آوری‌های جدید ابزارهای بیشتری را در اختیار دولت‌ها قرار داده است تا از طبقه‌بندی، انتساب و شناسایی واضح اجتناب کنند. همه آنچه گفته شد توانایی کشورها را برای پاسخگویی و عکس‌العمل به عملیات‌های منطقه خاکستری پیچیده می‌کند.[6] آرون آیر از تئوریسین‌های برجسته حوزه «منطقه خاکستری» در مرکز راهبرد و امنیت اسکوکرافت[7] در وزارت دفاع آمریکا معتقد است، منطقه خاکستری شامل فعالیت‌های دفاعی و تهاجمی است که بالاتر از سطح همکاری و زیر آستانه درگیری مسلحانه است. عملیات منطقه خاکستری اغلب، اما نه همیشه، مخفیانه، پوشیده، غیررسمی یا خارج از هنجارهای پذیرفته‌شده رفتار است. عملیات منطقه خاکستری با هدف تضعیف امنیت کشور هدف اما بدون ایجاد درگیری مسلحانه فعال انجام می‌شود.[8] البته از نظر بعضی محققان این حوزه منظور از درگیری مسلحانه، درگیری مسلحانه از طرف کشور دیگر است، در حالیکه تشدید تنش بین اقوام و دولت مرکزی و حتی طراحی درگیری مسلحانه اقوام با دولت مرکزی در کشور هدف به منظور تغییر دولت مرکزی و یا استقلال اقوام از جمله عملیات‌های منطقه خاکستری محسوب می‌شود.[9]

حال با مشخص‌شدن تعریف و حدود «منطقه خاکستری» به عنوان یکی از دو کلید واژه اصلی « بازدارندگی یکپارچه» می‌توان درک کرد که چگونه بازدارندگی یکپارچه با امنیت فرهنگی مرتبط می‌شود؛ عملیات نفوذ فرهنگی، ایجاد کمپین‌های اطلاعات نادرست، ایجاد اختلاف بین اقوام و دولت مرکزی، مخدوش‌کردن چهره کشور هدف در اذهان جهانی و... بخشی از مباحثی است که ذیل امنیت فرهنگی در منطقه خاکستری می‌تواند به آنها پرداخته شود.

لازم است از بعد امنیت فرهنگی، اشاره‌ای به بعضی نقاط قوت فرهنگی ایران در منطقه خاکستری به عنوان یک فرصت شود. یکی از این فرصت‌ها در عرصه بین‌الملل و نقطه قوت، شعار استکبارستیزی جمهوری اسلامی ایران است. این استکبارستیزی به عنوان یک جنگ ترکیبی در منطقه خاکستری علیه استکبار جهانی از آغاز انقلاب اسلامی، به اذعان خود مراکز تحقیقی و رسانه‌ای غرب، تاکنون به وقوع پیوسته است. البته شاید تعدادی از مسئولین و مردم در داخل کشور آن را جدی نگرفته و یا حتی مخالف باشند ولی به هرحال این استکبارستیزی جمهوری اسلامی ایران از سوی جبهه استکبار بسیار جدی گرفته شده و آن را برای حیات خویش بسیار خطرناک دانسته و برای مقابله با آن، برنامه‌ها و اقدامات فراوانی انجام می‌دهد.[10] بُعد فرهنگی دیگری که در  منطقه خاکستری یک ابزار جنگی فوق‌العاده خطرناک علیه حیات دشمنان انقلاب اسلامی  است و آنها به شدت از موفقیت این ابزار در عرصه جهانی بیم دارند و با تمام توان  خویش در پی انحراف و از بین بردن آن هستند، موفق شدن الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت  در دنیا است، چراکه موفقیت این الگو، موجب از رونق‌افتادن الگوی لیبرال دموکراسی  در دنیا خواهد شد و لذا بر حوزه فرهنگ و اهالی آن است که الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت را به مثابه یک  ابزار جنگی در منطقه خاکستری دیده و بر موفقیت، ترسیم و عملیاتی‌سازی هرچه بهتر آن  همت گمارند. 

 آمریکا و متحدانش تا قبل از سال ۲۰۲۲ نیز به طور فعال در منطقه خاکستری فعالیت داشته است که کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ یکی از نمونه‌های آن است. حال که به طور رسمی در سند دفاعی آمریکا، اقدام و عملیات در این منطقه مورد تاکید قرار گرفته است قطعاً در کشورمان شاهد رویدادها و اتفاقات جدیدتری خواهیم بود که اغتشاشات اخیر آغاز آن است. چنانچه آمد ایجاد کمپین‌های اعتراضی و اغتشاشات در کشور هدف از عملیات‌های منطقه خاکستری محسوب می‌شود. لذا اولین و مهمترین کاری که تمامی تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیرندگان جمهوری اسلامی ایران برای دفاع و تاب‌آوری در مقابل رویکرد بازدارندگی یکپارچه و در عین حال به‌دست گرفتن ابتکار عمل در مقابل آن بایستی داشته باشند، اجتناب از دید تونلی و دیدن همه محیط و ابزارهای موجود و جدید در کشور و جهان است. باید منطقه خاکستری به صراحت به‌عنوان بخشی از محیط امنیتی در موضوع رقبا و دشمنان استراتژیک ایران مورد توجه قرار گیرد و همچنین به‌طور غیرمستقیم از منظر تهاجمی یا بازدارنده از طریق تحمیل هزینه‌ها، استفاده از دامنه اطلاعات و مدیریت برجسته شود. گسترش کمپین‌سازی و جریان‌سازی برای حفظ مزایای رقابتی ایران و نیز صراحتاً رسیدگی و توجه به چالش‌های منطقه خاکستری به عنوان یک هدف برای دستگاه‌ها و نهادهای متولی اعلام شود. بازدارندگی یکپارچه لزوماً به معنای تأکید بیشتر بر چیزهای متعارف نیست بلکه امکان دارد مواردی که از نظر دشمن و یا خود ما پنهان و یا کم ارزش است در منطقه خاکستری بسیار کارآیی داشته باشد، لذا باز تاکید می‌شود که از دید تونلی به شدت اجتناب کنیم. مانند استکبارستیزی که در بالا آمد. یکی از عملیات‌های اصلی جمهوری اسلامی در منطقه خاکستری ایجاد کمپین‌های استکبارستیزی و استبدادستیزی در همه نقاط دنیا است. تصورات متحدین و طرفداران ایران در سراسر دنیا از قابل اطمینان بودن جمهوری اسلامی ایران، برای مقابله با رویکرد بازدارندگی یکپارچه دولت آمریکا، حیاتی است و باید این ذهنیت را در جهان تقویت کرد که جمهوری اسلامی ایران همیشه می‌تواند برای دفاع و حمایت از دوستان خویش، صرف نظر از جناح‌بندی‌های سیاسی داخلی، تکیه‌گاه باشد.

پی‌نوشت ومنابع:

[1]-  Lopez, Todd (2021). Defense Secretary Says 'Integrated Deterrence' Is  Cornerstone of U.S. Defense. https://www.defense.gov/News/News-Stories/Article/Article/2592149/defense-secretary-says-integrated-deterrence-is-cornerstone-of-us-defense/

[2]  - Sisson, Melanie W.(2022). There is a lot to like in the 2022 National  Defense Strategy.  https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2022/11/18/there-is-a-lot-to-like-in-the-2022-national-defense-strategy/

[3]  - Iyer, Arun (2022). Adding color to the  gray zone: Establishing a strategic framework for hybrid conflict. https://www.atlanticcouncil.org/programs/scowcroft-center-for-strategy-and-security/forward-defense/adding-color-to-the-gray-zone-establishing-a-strategic-framework-for-hybrid-conflict/

[4]  - Atlantic Council (2022). Today’s wars are  fought in the ‘gray zone.’ Here’s everything you need to know about it. https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/todays-wars-are-fought-in-the-gray-zone-heres-everything-you-need-to-know-about-it/

[5]  - National Defense Strategy of The United  States of the America (2022). https://media.defense.gov/2022/Oct/27/2003103845/-1/-1/1/2022-NATIONAL-DEFENSE-STRATEGY-NPR-MDR.PDF

[6]  - Starling, Clementine G.(2022). Today’s  wars are fought in the ‘gray zone.’ Here’s everything you need to know about  it. https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/todays-wars-are-fought-in-the-gray-zone-heres-everything-you-need-to-know-about-it/

[7]  - Scowcroft Center for Strategy and Security

[8]  - Iyer, Arun (2022). Adding color to the gray zone: Establishing a strategic  framework for hybrid conflict. https://www.atlanticcouncil.org/programs/scowcroft-center-for-strategy-and-security/forward-defense/adding-color-to-the-gray-zone-establishing-a-strategic-framework-for-hybrid-conflict/

[9]  - Votel ,Joseph L. , Charles T. Cleveland,  Charles T. Connett, and Will Irwin (2016). Unconventional Warfare in the Gray  Zone. National Defense University Press. https://ndupress.ndu.edu/JFQ/Joint-Force-Quarterly-80/article/643108/unconventional-warfare-in-the-gray-zone/

[10] - تدین، حسین(1401). استکبارستیزی به‌مثابه راهبرد امنیت  فرهنگی جمهوری اسلامی ایران: https://www.ricac.ac.ir/news/4481/